1. ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

 

ΔΗΜΟΙ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ	ΤΗΛΕΦΩΝΑ
ΑΓΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ	2894023741
ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙΟΥ	2891022232
ΑΡΧΑΝΩΝ	2810751802
ΑΣΤΕΡΟΥΣΙΩΝ Πύργος	2893023731
ΒΙΑΝΝΟΥ Ανω Βιάννος	2895022820
ΓΑΖΙΟΥ	2810821267
ΓΟΡΓΟΛΑΙΝΗΣ Αγ. Μύρωνας	2810721203
ΓΟΡΤΥΝΑΣ Αγ. Δέκα	2892031233
ΓΟΥΒΩΝ	2897041205
ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ	2810771959
ΖΑΡΟΥ	2894031848
ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ	2810399399
ΘΡΑΨΑΝΟΥ	2891041555
ΚΑΣΤΕΛΛΙΟΥ	2891031266
ΚΟΦΙΝΑ Ασήμι	2893032223
ΚΡΟΥΣΩΝΑ	2810711221
ΜΑΛΛΙΩΝ	2897031265
ΜΟΙΡΩΝ Μ	2892022251
ΝΕΑΣ ΑΛΙΚ/ΣΟΥ	2810245914
ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ Πεζά	2810743461
ΡΟΥΒΑ Γέργερη	2894041213
ΤΕΜΕΝΟΥΣ Ηράκλειο	2810871660
ΤΕΤΡΑΧΩΡΙΟΥ Βενεράτο	2810791243
ΤΥΛΙΣΟΥ Τ	2810831220
ΤΥΜΠΑΚΙΟΥ	2892051250
ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ	2897022202

Ο Νομός Ηρακλείου είναι ένας από τους τέσσερις  νομούς της περιφέρειας Κρήτης με πρωτεύουσα του το Ηράκλειο. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο  από τα ψηλότερα όρη της Κρήτης, τον Ψηλορείτη στο κέντρο προς δυτικά και τη Δίκτη στο κέντρο προς ανατολικά. Είναι ο μεγαλύτερος (σε έκταση και πληθυσμό) και  ο πλουσιότερος (με το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα) νομός όχι μόνο της Κρήτης, αλλά και των Βαλκανίων. Οι κυριότερες πόλεις της περιοχής είναι το Ηράκλειο, η πρωτεύουσα, το Τυμπάκι, οι Μοίρες, η  Βιάννος κ.α..

Τεράστιος είναι ο αριθμός και σπουδαία η ποιότητα των αξιοθέατων αυτού του νομού. Εντονότατα μινωικά, αλλά και ενετικά στοιχεία χρωματίζουν το νομό και κυρίως την πρωτεύουσα του. Σημαντικά αρχαία μνημεία, ατελείωτες παραλίες και αξιόλογα μουσεία συμπληρώνουν την ατελείωτη λίστα αξιοθέατων αυτού του νομού της Κρήτης. Πανάρχαιοι τάφοι, οι αρχαιότητες των πόλεων Ριζηνίας (κοντά στη σημερινή Αγ. Βαρβάρα), Γόρτυνας (κοντά στους Αγίους Δέκα), Αρχανών (δίπλα στις Επάνω Αρχάνες), Μάλιων, Κνωσού, Τυλισού, Φαιστού και άλλων πολλών περιοχών, αλλά και δεκάδες σπουδαίες εκκλησίες, κάνουν το νομό Ηρακλείου έναν από τους πλουσιότερους νομούς της Ελλάδας σε αξιοθέατα. Αν σ' όλα αυτά προστεθούν τα σπήλαια, οι ονειρικές εικόνες της άγριας φύσης, τα μνημεία της πρωτεύουσας (τείχη, μεσαιωνικές κρήνες, κάστρο, λιμάνι, αρχοντικά κλπ.) και η γραφικότητα παραδόσεων, ονομάτων, ανθρώπων και καταστάσεων, η εικόνα κρίνεται ενθουσιαστική ακόμα και για τους πιο "δύσκολους" παραθεριστές-περιηγητές.

Στις πεδιάδες του Ν. Ηρακλείου παράγονται ελιές, σταφίδες, δημητριακά, εσπεριδοειδή και οπωροκηπευτικά. Σε παράλιες περιοχές, όπως η Άρβη, παράγονται και μπανάνες. Στις κοιλάδες του Ν. Ηρακλείου παράγονται κάποια από τα ωραιότερα σταφύλια που χρησιμοποιούνται είτε ως φαγώσιμα είτε για την παραγωγή σταφίδας. Ο τουρισμός συντελεί επίσης στην οικονομική ανάπτυξη του νομού. Περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος όπως η Κνωσός, η Φαιστός, η Γόρτυνα, η Τύλισος και τα Μάλια, προσελκύουν αρχαιολάτρες και μη, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Παράλληλα, οι παραλίες και τα τουριστικά καταλύματα σε τόπους όπως τα Μάταλα, το Γάζι και το Τυμπάκι αποτελούν πόλο έλξης για επισκέπτες από όλο τον κόσμο, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες. Οι παραλίες στην Αγία Πελαγία και τη Χερσόνησο στα βόρεια, τα Μάταλα και τους Καλούς Λιμένες στα νότια, προσελκύουν τους επισκέπτες με τα ζεστά και καθαρά νερά τους. Θαυμάσια εστιατόρια και ταβέρνες σ' όλο το νομό προσφέρουν τις σπεσιαλιτέ της κρητικής κουζίνας.

 

Επαρχίες: Ο νομός Ηρακλείου παλιότερα υποδιαιρούνταν σε 7 επαρχίες: Μαλεβιζίου, Τεμένους και Πεδιάδος στα βόρεια παράλια και  Πυργιώτισσας, Καινουρίου, Μονοφατσίου και Βιάννου στο κέντρο και στα νότια παράλια. 

 

2. Η ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΗΜΟΙ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

 

Πρωτεύουσα του νομού Ηρακλείου και της περιφερειας Κρήτης είναι το Ηράκλειο, που την αρχαία εποχή ήταν επίνειο της Κνωσού. Η πόλη του Ηρακλείου  από τους Βυζαντινούς και Ενετούς λέγονταν  και Μεγάλο Κάστρο, επειδή εκεί υπήρχε ένα πολύ μεγάλο φρούριο (Castro, Castle ). Οι  Άραβες Σαρακηνοί  το έλεγαν khandax (= μεγάλο αυλάκι, χαντάκι), δηλαδή  Χάνδακα, επειδή έφτιαξαν γύρω από αυτό ένα μεγάλο προστατευτικό τεχνητό αυλάκι. Σήμερα λέγεται και χώρα (= μεγάλο χωριό, πόλη).

 

 

                                         

 

 

3. ΟΙ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

 

Στο νομό Ηρακλείου κατά την αρχαιότητα είχαν ακμάσει πάρα πολλές πόλεις, σπουδαιότερες των οποίων ήσαν η Κνωσός, η Φαιστός και η Γόρτυνα, οι οποίες ήταν και οι σπουδαιότερες της Κρήτης. Ο Στράβωνας (Στρ.Ι,476), σχετικά με τις πόλεις της Κρήτης,  λέει τα εξής: Υπάρχουν πολλές πόλεις στην Κρήτη. Οι μεγαλύτερες είναι η Κνωσός,  η Γόρτυνα και η Κυδωνία. Ο Όμηρος υμνεί ιδιαίτερα την Κνωσό. Την αποκαλεί βασίλειο του Μίνωα, το ίδιο και οι μεταγενέστεροι. Όντως συνέχισε να έχει τα πρωτεία επί μεγάλο χρονικό διάστημα. Αργότερα παρήκμασε κι έχασε πολλά δικαιώματα της  και η πρωτιά πήγε σε Γόρτυνα και Λύττο. Αργότερα ξαναπήρε το αξίωμα της μητρόπολης. Βρίσκεται σε πεδιάδα, έχοντας περίμετρο παλιά 30 στάδια, ανάμεσα σε Λυκτία και Γορτυνία. Απέχει 200 στάδια από τη Γορτυνία και 120 από τη Λύττο, που ο ποιητής γνωρίζει ως Λύκτο. Από τη θάλασσα στα βόρεια, η Κνωσός απέχει 25 στάδια, ενώ η Γόρτυνα από τη Λυβική 90 και η Λύττος από τη Λυβική 80.  Επίνειο της Κνωσού είναι το Ηράκλειο. Ο Μίνως λέγεται πως είχε επίνειο τη Αμνισό, όπου το της Ειλειθίας ιερόν. Παλιά έλεγαν την Κνωσό Καίρατος, ομώνυμη με τον ποταμό που κυλούσε κοντά. (<<Εκαλείτο δε η Κνωσός Καίρατος πρότερον, ομωνύμως τω παραρέοντι ποταμώ>>.) Στην ιστορία έχει γραφτεί πως ο Μίνως, έξοχος νομοθέτης, πρώτος που κυριάρχησε στις θάλασσες. Χώρισε το νησί στα τρία και σε κάθε μια έκτισε πόλη, την Κνωσό, απέναντι από την Πελοπόννησο.  (Στράβων Ι, C 476)

 

Η ΚΝΩΣΟΣ

 

Σύμφωνα με τους: Παυσανία (Ηλιακά, 1 – 10 και Αρκαδικά 8, 3), Θουκυδίδη (Α, 3 -9), Διόδωρο (Βίβλος 4 και 5), Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι = 10), Ηρόδοτο ( Ζ , 169 - 171), Ισοκράτη (Παναθηναϊκός κ.α.) κ.α.:

ΚΝΩΣΟΣ

1. Η Κνωσός ήταν η περιφημότερη πόλη όχι μόνο της αρχαίας Κρήτης, αλλά και όλου του αρχαίου γνωστού κόσμου. Ιδρύθηκε από το βασιλικά Μίνωα προκειμένου να γίνει η έδρα του, η ηγεμονίδα πόλη, η πρωτεύουσα της Κρητικής πολιτείας (της ενωμένης Κρήτης).

2. Πριν από το Μίνωα στην Κρήτη  υπήρχαν οι αυτόχθονες Κρήτες (= οι καλούμενοι Ετεόκρητες με σπουδαιότερη πόλη τους την Πραισό στην Ανατολική Κρήτη και οι καλούμενοι Κύδωνες με σπουδαιότερες πόλεις τους την Κυδωνία στη δυτική Κρήτη) και οι επήλυδες Κρήτες (= κάποιες φυλές των Αχαιών, Πελασγών και Δωριέων), οι οποίοι  είχαν έρθει στο νησί από τη Θεσσαλία με αρχηγό τον Τέκταμο (γιο του Δώρου του Έλληνα και παππού του Μίνωα), όταν  ήταν βασιλιάς των αυτοχθόνων Κρητών ο Κρηθέας και συνάμα η Κρήτη έπαθε μια μεγάλη ερήμωση. Οι Κύδωνες είχαν πάει στην Κρήτη από την Αρκαδία – Γορτυνία της Πελοποννήσου εξ ου και η Γόρτυνα της Κρήτης. Οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ή Κουρήτες είχαν πάει στην Κρήτη από τη Φρυγία ή από την Κρήτη πήγαν Κρήτες στη Φρυγία και γι αυτό υπάρχει λέει οροσειρά Ίδη ή Ιδαία όρη και στην Κρήτη και στην Φρυγία (= η Τρωάδα στη Μ. Ασία). Οι Αχαιοί, οι Δωριείς και οι πελασγοί της Κρήτης ονομάστηκαν  «επήλυδες» (= οι έποικοι, οι  μετανάστες) σε σχέση προς τους αυτόχθονες (Ετεοκρήτες. Και Κύδωνες).

 «Όταν γεννήθηκε ο Δίας, η Ρέα ανέθεσε τη φύλαξη του παιδιού στους Δακτύλους της Ίδης, οι οποίοι λέγονταν και Κουρήτες και είχαν έρθει από την Ίδη της Κρήτης. (Παυσανίας «Ηλιακά», Α, 5 - 8 )

«Οι κάτοικοι, λοιπόν, της Κρήτης λένε πως οι αρχαιότεροι κάτοικοι στο νησί ήταν αυτόχθονες, οι λεγόμενοι Ετεοκρήτες, των οποίων ο βασιλιάς,  Κρής (Κρήτας) το όνομα, ανακάλυψε πολλά και πολύ σημαντικά πράγματα στο νησί που είχαν τη δυνατότητα να ωφελήσουν την κοινωνική ζωή των ανθρώπων…. ….. Πρώτοι, λοιπόν,  απ’ όσους μνημονεύονται από την παράδοση, κατοίκησαν στην περιοχή της Ίδης στην Κρήτη οι Ιδαίοι Δάκτυλοι, όπως ονομάστηκαν. Ετούτοι, σύμφωνα με μια παράδοση, ήταν εκατό τον αριθμό, ενώ άλλοι λένε πως ήσαν μόνο δέκα που έλαβαν αυτή την ονομασία, ισάριθμοι με τα δάχτυλα των χεριών...(Διόδωρος Βιβλιοθήκη Ιστορική 5,64)

 «Λέγουσι δε και όσοι Τεγεάτου των παίδων ελείποντο μετοικήσαι σφας εκουσίως ες Κρήτην, Κύδωνα και Αρχήδιον και Γόρτυνα’ και τούτων φασιν ονομασθήναι τας πόλεις Κυδωνίαν και Γόρτυνά τε και Κατρέα. Κρήτες δε ουχ ομολογούντες τῳ Τεγεατών λόγῳ Κύ́δωνα μὲν Ακακαλλίδος θυγατρός Μίνω καὶ Ερμού, Κατρέα δε φασιν εί̃ναι Μίνω, τον δε Γό́ρτυνα Ραδαμάνθυος.  ες δε αυτόν Ραδάμανθυν Ομήρου μεν εστιν εν Πρωτέως προς Μενέλαον  λόγοις ως ες τὸ πεδίον ή́ξοι Μενέλαος τὸ Ηλυσιον, πρότερον δε ετι Ραδάμανθυν ενταυθα ηκειν: Κιναίθων δε εν τοις έπεσιν εποίησεν <ως> Ραδάμανθυς μεν Ηφαίστου, Ήφαιστος δε είη Ταλω, Ταλων δε είναι Κρητος παιδα. οι μεν δη Ελλήνων λόγοι διάφοροι τα πλέονα καὶ ουχ  ή́κιστα επι τοις γενεσίν εισι..» (Παυσανίας Αρκαδικά,  VIII, 53, 4 - 6).

 «Κατά τον Στάφυλο, ανατολικά της Κρήτης ζούνε οι Δωριείς, στα δυτικά οι Κύδωνες και στα νότια οι Ετεοκρήτες, με οικισμό τους τον Πράσο, όπου βρίσκεται το ιερό του Δικταίου Δία. Οι υπόλοιποι είναι πιο δυνατοί και κατέχουν τις πεδιάδες. Είναι εμφανές ότι Ετεοκρήτες και Κύδωνες είναι αυτόχθονες, ενώ οι άλλοι Επήλυδες. Ο Άνδρων λέει ότι οι Επήλυδες Κρήτες ήρθαν από τη Θεσσαλία, από την περιοχή που παλιά λεγόταν Δωρίδα και σήμερα  Εσταιώτιδα. (Στράβων, Ι, ΙV 6 – 7)

«Ο Τέκταμος του Δώρου, του γιου του Έλληνα που ήταν γιος του Δευκαλίωνα, κατέπλευσε στην Κρήτη μαζί με Αιολείς και Πελασγούς κι έγινε βασιλιάς του νησιού, παντρεύτηκε την κόρη του Κρηθέα κι απόκτησε τον Αστέριο..». (Διόδωρος, βίβλος 4, 60)

 

3. Όταν πέθανε ο Τέκταμος τη βασιλεία των επήλυδων Κρητών πήρε ο γιος του Αστέριος, ο οποίος, επειδή η γυναίκα του δεν του έκανε γιο, τη χώρισε και  έκλεψε από τα παράλια της Φοινίκης την κόρη του βασιλιά της Τύρου Αγήνορα, την πανέμορφη Ευρώπη (αυτό ήταν και μια από τις αιτίες που έγινε αργότερα ο Τρωικός πόλεμος). Παιδιά του Αστέριου και της Ευρώπης ήταν ο Μίνωα, ο Ραδάμανθυς και ο Σαρπηδόνας.  Όταν πέθανε ο Αστέριος, ο Μίνωας και ο Σαρπηδόνας συνεπλάκησαν για το ποιος θα πάρει τη βασιλεία. Νίκησε ο Μίνωας και ο Σαρπηδόνας  πήρε τους στασιαστές του και κυνηγημένος από το Μίνωα κατέφυγε στη Λυκία της Μ. Ασίας όπου έκτισε τη πόλη Μίλητο σε ανάμνηση της Κρητικιάς πόλης Μίλατος. Στη συνέχεια  ο Μίνωας(βασίλευε το έτος 1470 π.Χ., σύμφωνα με το Πάριο χρονικό), με τη βοήθεια του αδελφού του Ραδάμανθυ, ένωσε σε ενιαίο σύνολο (σε μια πρωτόγνωρη για την εποχή πολιτεία, όπως θα δούμε πιο κάτω) τους αυτόχθονες (Ετεοκρήτες και Κύδωνες) με τους επήλυδες (Αχαιούς, Πελασγούς και Δωριείς) Κρήτες με έδρα του βασιλιά την Κνωσό.

Παράλληλα ο Μίνωας συγκροτεί για πρώτη φορά στον κόσμο πολεμικό ναυτικό με το οποίο διώχνει από τα νησιά του Αιγαίου τους εκεί διαμένοντες ληστές και πειρατές Κάρες και Φοίνικες και τα οικεί με μόνιμους κατοίκους  που έφερε από την Κρήτη. Μέχρι τότε  δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη ούτε η ναυτιλία ούτε και η γεωργία και ως εκ τούτου τα περισσότερα νησιά δεν είχαν τη δυνατότητα να έχουν μόνιμους κατοίκους πλην μόνο κακοποιούς. 

Αποτέλεσμα του πολεμικού ναυτικού που ίδρυσε ο Μίνωας ήταν  λέει από τη μια  ο ίδιος να γίνει θαλασσοκράτορας και από την άλλη να ελευθερωθούν οι θαλάσσιοι διάδρομοι και έτσι οι Έλληνες  να μπορέσουν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να ασχοληθούν με ναυτικές εργασίες, να πλουτήσουν,  να αποκτήσουν πόλεις (μόνιμη κατοικία που πρώτα δεν τους άφηνα οι ληστρικά και πειρατικά διαβιούντες Κάρες και Φοίνικες) κ.τ.λ., αλλά και να επικρατήσουν κατόπιν στα Τρωικά.

Συνεπώς ο Μίνωας ήταν ένα πρόσωπο που έπαιξε σημαντικό ρόλο όχι μόνο για την Κρήτη, αλλά και για όλη την Ελλάδα. Είναι η αιτία που υπάρχει πολιτισμός και Ελλάδα.

Μάλιστα, επειδή η πολιτεία (= το σύνταγμα, τα πολιτειακά όργανα: βουλή, βουλευτές ή γερουσιαστές κλπ., καθώς και οι νόμοι των συναλλαγών κλπ) του Μίνωα και του Ραδάμανθυ από τη μια αντιγράφτηκε απ΄όλους όλους τους Έλληνες και από την άλλη ήσαν για πρώτη φορά ανάλογα με το θειο και τα ήθη και έθιμα των Ελλήνων,  Μίνωας και Ραδάμανθυς ανακηρύχθηκαν μετά θάνατο ισόθεοι,  γιοι του θεού  Δία και κριτές στον Άδη των Ελλήνων.

 «Ότι οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι ονομαζόμενοι Ετεοκρήτες, που θεωρούνται αυτόχθονες, το είπαμε πιο πριν. Μετά από αυτούς και πολλές γενιές αργότερα, Πελασγοί, που περιπλανιόνταν ένεκα συνεχών εκστρατειών και μεταναστεύσεων, έφτασαν στην Κρήτη και εγκαταστάθηκαν σε ένα μέρος του νησιού. Τρίτο ήταν, λένε, το γένος των Δωριέων που έφτασε στο νησί με αρχηγό τον Τέκταμο, το γιο του Δώρου. το μεγαλύτερο μέρος ετούτου του λαού συγκεντρώθηκε, λένε, από την περιοχή του Ολύμπου, αλλά ένα μέρος του ήταν από τους Αχαιούς της Λακωνίας, επειδή ο Δώρος είχε τη βάση εξόρμησης στην περιοχή του Μαλέα. Τέταρτο γένος που ανακατεύθηκε με τους κατοίκους της Κρήτης ήταν, λένε, ένα συνονθύλευμα βαρβάρων που με τα χρόνια εξομοιώθηκαν στη γλώσσα με τους Έλληνες κατοίκους. Μετά απ΄αυτά, επικράτησαν ο Μίνωας και ο Ραδάμανθυς και συνένωσαν τα έθνη του νησιού σε ενιαίο σύνολο.» ( Διόδωρος, Βίβλος 5, 80)

 «Ο Μίνως, εξ όσων κατά παράδοσιν γνωρίζομεν, πρώτος απέκτησε πολεμικόν ναυτικόν, και εκυριάρχησεν επί του μεγαλυτέρου μέρους της θαλάσσης, η οποία ονομάζεται σήμερον Ελληνική. Κατακτήσας τας Κυκλάδας νήσους, ίδρυσεν αποικίας εις τας περισσοτέρας από αυτάς, αφού εξεδίωξε τους ληστές Κάρας και εγκατέστησε τους υιούς του ως κυβερνήτας. …. «Αλλ' ακόμη περισσότερον επεδίδοντο εις την πειρατείαν οι νησιώται Κάρες και Φοίνικες, οι οποίοι είχαν κατοικήσει τας περισσοτέρας από τας νήσους,……. Αλλ' αφότου συνεκροτήθη το πολεμικόν ναυτικόν του Μίνωος, αι δια θαλάσσης συγκοινωνίαι έγιναν ασφαλέστεροι, αφ' ενός μεν διότι οι κακοποιοί των νήσων αυτών εξεδιώχθησαν υπ' αυτού, κατά την εποχήν ακριβώς που προέβη εις εποικισμόν των περισσοτέρων…. Και μόνον βραδύτερον, όταν είχαν ήδη έτι μάλλον προαχθή εις την κατάστασιν αυτήν, εξεστράτευσαν κατά της Τροίας….( Θουκυδίδη Α», 3 - 8)

 

4. Τρεις γενιές μετά το θάνατο του Μίνωα (ο εγγονός του Μίνωα, ο Ιδομενέας, έλαβε μέρος στον πόλεμο αυτό) τόσο οι αυτόχθονες όσο και  οι επήλυδες Κρήτες (Ετεοκρήτες, Κύδωνες, Αχαιοί, Πελασγοί και Δωριείς της Κρήτης ) πήγαν με το μέρος των Αργείων ή Αχαιών ή Δαναών ή  Πανελλήνων και γι αυτό ονομάστηκαν και αυτοί (οι Ετεοκρήτες, οι Κύδωνες κ.τ.λ.) Έλληνες. Μάλιστα με αρχηγό το εγγονό του Μίνωα, τον Ιδομενέα, έστειλαν εκστρατευτικό σώμα  με 90 καράβια εναντίον των βαρβάρων της Ασίας. (Περισσότερα βλέπε πιο κάτω)

 

Σημειώνεται ότι:

1) Η Κνωσός είχε δυο επίνεια, την Αμνισό και το Ηράκλειο και από τότε που την ίδρυσε ο Μίνωας μέχρι που την κατέλαβαν και κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι συνεχώς έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο, άλλοτε τον πρώτο και άλλοτε από τους πρώτους, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και σε όλο τον τότε αρχαίο γνωστό κόσμο.

2) Σήμερα το άλλοτε επίνειό της Κνωσού, το Ηράκλειο, είναι η μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης και μια από τις μεγαλύτερες πόλεις (Αθήνα – Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Ηράκλειο) της Ελλάδας.

3) Η επικράτεια της Κνωσού περιλάμβανε εκτος της νήσου Κρήτης και τα νησιά του Αιγαίου, μέρος της Σικελίας, μέρος της Ν. Ιταλίας, μέρος των παραλίων της Μ. Ασίας κ.α, ενώ υπο την κατοχή της βρέθηκαν τα Μέγαρα, η Αττική και άλλες ελληνικές περιοχές, όταν ο Μίνωας εκστράτευσε εναντίον τους, επειδή στα Παναθήναια δολοφονήθηκε ο γιο του Ανδρόγεως για πολιτικούς λόγους. Τον δολοφόνησαν οι πολιτικοί αντίπαλοι του βασιλιά της Αθήνας Αιγέα με σκοπό να στραφεί ο πανίσχυρος τότε Μίνωας εναντίον του.

4) Τα νησιά του Αιγαίου, πλην Κρήτης και Ρόδου, πριν από το Μίνωα δεν κατοικούνταν από μόνιμους κατοίκους πλήν μόνο από πειρατές και ληστές, επειδή δεν είχε ακόμη αναπτυχθεί η γεωργία και η ναυτιλία και ως εξ αυτού στα νησιά δεν μπορούσαν να μένουν μόνιμοι κάτοικοι.

5) Από την Κνωσό είχαν βγει επίσης και πάρα πολλοί άλλοι αξιόλογοι άντρες, όπως π.χ.: ο Ραδάμανθης, ο γνωστός νομοθέτης και αδελφός του Μίνωα, ο Ιδομενέας, ο αρχηγός των Κρητών στην εκστρατεία της Τροίας, ο Θάλης, περίφημος αρχαίος μελωποιός και ένας από αυτούς που μετέφερε τον μινωικό πολιτισμό στην Σπάρτη,    ο σοφός Επιμενίδης (περιλαμβάνεται μέσα στους 13 του αρχαίου κόσμου) που μαζί με το Σόλωνα έφεραν τον μινωικό πολιτισμό στους Αθηναίους, ο Χερσίφρων και ο γιος του Μεταγένης, των οποίων έργο ήταν ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο και το Αρτεμίσιο, ένα από τα επτά θαύματα του παλαιού κόσμου. (Στράβων, ΙΔ΄,C,640). Επίσης ο  Ιοφών, που έδινε τους χρησμούς σε εξάμετρο, (Παυσ.Αττ.κ.34), ο Ανεσίδημος ο φιλόσοφος, ο Πατελίδης ο ιστορικός, ο Δίκτυς, που ακολούθησε τον Ιδομενέα στον ηρωικό πόλεμο και έγραψε για την πολιορκία της Τροίας, πάνω σε φύλλα φοίνικα. (Σούδα λ. Δίκτυς). Κνώσιος ήταν και ο Εργοτέλης, γιος του Φιλάνωρος, ο Ολυμπιονίκης( ο επικαλούμενος Ιμέριος, επειδή οι Κνώσιοι τον απέλασαν στην Ιμέρα λόγω του ότι έλαβε μέρος σε κάποια επανάσταση, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, Ηλιακά Β), που τις νίκες του στα Ολύμπια, στα Πύθια και στα Ίσθμια ύμνησε ο Πίνδαρος. Κνώσιος ήταν και κάποιος δεύτερος Θαλήτας τον 7 αιώνα π.Χ., μελοποιός και μουσικοδιδάσκαλος ο οποίος δύσκολα ξεχωρίζεται από τον συνονόματο του από την Γόρτυνα.

6) Η Κνωσός παλιά γράφονταν και με δυο σ, δηλαδή  «Κνωσσός» και λεγόταν και με την ονομασία «Καίρατος» από τον ομώνυμο παραρρέοντα ποταμό,

7) Σήμερα σώζονται μόνο μερικά ερείπια της Κνωσού, γιατί την καταστρέψανε αρχικά οι Ρωμαίοι και μετά ολοκληρωτικά οι Σαρακηνοί Άραβες

8) Η Γόρτυνα μετά την καταστροφή της Κνωσού από τους Ρωμαίους έγινε πρωτεύουσα της Κρήτης. Η Γόρτυνα δεν  καταστράφηκε από τους Ρωμαίους, επειδή συμμάχησε μαζί τους.

 

4. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

 

Η Κνωσός δεν ήταν μόνο η πρώτη πόλη στον κόσμο που έγινε θαλασσοκράτειρα, ήταν και η πρώτη πόλη στον κόσμο που απέκτησε πολιτισμό. Εκεί γεννήθηκαν οι καλούμενες σήμερα πολιτικές επιστήμες (νομική, οικονομία, κυβερνητική ή διοίκηση κ.α.), εκεί γεννήθηκαν οι πιο καλοί θεσμοί στις απαρχές του ελληνισμού, εκεί γεννήθηκαν τα γράμματα, η φιλοσοφία, αλλά και οι τέχνες, καθώς λέει όχι μόνο ο Όμηρος, αλλά και ο Πλάτωνας (Νόμοι 625-631, Μίνως 320 β, Πρωταγόρας 342 α-γ), ο Ισοκράτης (Παναθηναϊκός 205), ο Στράβωνας  (Ι’, C 476 – 478), ο Διόδωρος  κ.α.

Ο Μίνωας με τον αδελφό του Ραδάμανθυ ήταν αυτοί που πρώτοι στον κόσμο οργάνωσαν  πόλη, πολιτεία, απ’ όπου και τα πολίτης, πολιτισμός κ.τ.λ.  Συγκεκριμένα από τη μια ένωσαν σε ενιαίο σύνολο όλες τις φυλές της Κρήτης, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους, και από την άλλη θέσπισαν  νόμους και όργανα διοίκησης, καθώς και νόμους για τις συναλλαγές, σχολεία κ.α. Ειδικότερα επι Μίνωα επινοήθηκαν: το σύνταγμα, η βουλή, οι γερουσιαστές, οι νόμοι για τη διοίκηση και τις συναλλαγές κ.τ.λ. παραλλαγές των οποίων είναι αυτά που έχουμε σήμερα. Μάλιστα επειδή οι νόμοι του Μίνωα ήταν για πρώτη φορά σύμφωνοι και με το περί δικαίου ή θείων συναίσθημα κ.τ.λ., οι μινωικοί νόμοι αποκαλέστηκαν θεϊκοί ή για το λόγο αυτό ειπώθηκε  ότι ο Μίνωας έπαιρνε του νόμους του κατευθείαν από το Θεό στο όρος Δίκτη (κάτι ως έλεγαν οι Εβραίοι και για το Μωυσή  στο όρο Σινά) ή γι αυτό το λόγο ο Μίνωας μετά το θάνατό του ανακηρύχθηκε γιος του Θεού και κριτής στον Άδη των Ελλήνων (κάτι όπως έγινε και με τους  Μ. Αλέξανδρο, Μ. Κωνσταντίνο κ.α., που κι αυτοί ανακηρύχθηκαν γιοι Θεού ή άγιοι κ.τ.λ.).  Αποτέλεσμα της πολιτείας που οργάνωσε ο Μίνωας ήταν να δημιουργηθεί ο πρώτος στον κόσμο πολιτισμός, ο καλούμενος σήμερα Μινωικός πολιτισμός.

 

Η ΚΡΗΤΗ ΕΔΩΣΕ ΤΑ ΦΩΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

(Ο ΕΚΜΙΝΩΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ)

 

Την πολιτεία των Κρητών, το μινωικό πολιτισμό,  αντέγραψαν πρώτοι οι Σπαρτιάτες, οι οποίοι έστειλαν για το σκοπό αυτό  στην Κρήτη το νομοθέτη Λυκούργο, μετά οι Αθηναίοι με το Σόλωνα και τον Επιμενίδη και εξ αυτών μετά ο υπόλοιπος πολιτισμένος κόσμος.

Ειδικότερα ο Πλούταρχος (Λυκούργος, 4-7) και ο Στράβωνας (Γεωγραφικά Ι, IV, C 481 - 483, 17 – 20) αναφέρουν ότι μετά που οι Δωριείς (οι μετέπειτα γνωστοί ως Σπαρτιάτες) κατέλαβαν όλη σχεδόν την Πελοπόννησο (Λακεδαιμόνα, Μεσσήνη, Άργος κ.τ.λ.), ο βασιλιάς Χαρίλλος έστειλε το νομοθέτη Λυκούργο σε όλα τα μέρη που φημίζονταν ότι είχαν οργανωμένη πολιτεία (Αίγυπτο, Κρήτη κλ.π), για να δει ποια ήταν η καλύτερη προκειμένου να την αντιγράψουν. Πήγε λοιπόν για το σκοπό αυτό ο Λυκούργος παντού, όμως όλες οι πολιτείες του φάνηκαν γελοίες ή ανάξιες λόγου, πλην μόνο της Κρήτης, την οποία στη συνέχεια αντέγραψαν οι Σπαρτιάτες, μάλιστα  καλώντας από την Κρήτη στην Σπάρτη για το σκοπό αυτό το νομοθέτη Θάλητα.

Ο Διογένης Λαέρτιος (Επιμενίδης, βιβλίο 1, 109 – 119) και ο Πλούταρχος (Σόλων) αναφέρουν ότι ο νομοθέτης των Αθηναίων Σόλωνας,  αφού μελέτησε τους Μινωικούς νόμους με τη βοήθεια του Επιμενίδη του Κρήτα (ήταν ένας από τους 15 σοφούς της αρχαιότητας ή ένας από τους 12 στη θέση του Περίανδρου), έφτιαξε νέους νόμους με τους οποίους καταργήθηκαν οι βάρβαροι νόμοι και τα βάρβαρα ήθη που είχαν οι Αθηναίοι. Στους νόμους αυτούς  προβλεπόντανε ότι χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα ο πολίτης εκείνος που, όταν υπάρχει στάση στην πόλη, δεν πηγαίνει με καμιά παράταξη, για να μην μένεις κανείς ατάραχος ή ασυγκίνητος στα δημόσια πράγματα, καθώς και το χάρισμα (τη γνωστή «σεισάχθεια») των χρεών των πολιτών, επειδή πολλοί από αυτούς είχαν γίνει δούλοι στους ευγενείς από τα χρέη.

 «την έννομη τάξη, όπως λένε οι ίδιοι οι Λακεδαιμόνιοι, ο Λυκούργος την έφερε από την Κρήτη» ( Ηρόδοτος, Α 65).

  «Έφυγε λοιπόν και πήγε (ο Λυκούργος) αρχικά στην Κρήτη. Εκεί γνώρισε τις πολιτείες και τα συστήματα τους, γνώρισε τους πρώτους στη δόξα άνδρες, θαύμασε ορισμένους από τους νόμους που υπήρχαν και τους παρέλαβε για να τους εφαρμόσει στην πατρίδα του, την Σπάρτη, ενώ άλλοι του φάνηκαν ανάξιοι. Έναν μάλιστα από εκείνους που νομίζονταν εκεί πέρα σοφοί και άξιοι πολίτες, αφού τον έπεισε με τη φιλία του, τον έστειλε στη Σπάρτη, Ήταν ο Θάλης, που φαινομενικά μεν ήταν ποιητής λυρικών τραγουδιών, στην πραγματικότητα όμως έκανε ό,τι οι μεγαλύτεροι νομοθέτες. Γιατί τα τραγούδια του ήταν λόγοι για ευπείθεια και ομόνοια, στολισμένοι με μελωδίες και ρυθμούς που είχαν σεμνότητα και εξημερωτική δύναμη, ακούγοντάς τα οι πολίτες εξημερώνονταν, χωρίς να νοιώθουν, στα ήθη, και η κοινή γνωριμία του ωραίου έφερνε κοντά τον ένα με τον άλλο. Έτσι ο Θαλής έγινε με κάποιον τρόπον ο πρόδρομος του Λυκούργου στην εκπαίδευση των Σπαρτιατών ….».  (Πλούταρχος, Λυκούργος, 4-7)

«Κάλεσε τότε τον Επιμενίδη από τη Φαιστό της Κρήτης, που μερικοί τον θεωρούν έναν από τους επτά σοφούς (αντί για τον Περίανδρο). …… Όταν ήρθε στην Αθήνα γνωρίστηκε με το Σόλωνα και τον βοήθησε πολύ στην προεργασία της νομοθεσίας του. Απλοποίησε τους νόμους τους σχετικούς με τις ιερές τελετές, έκαμε πιο ήπιους τους νόμους που αφορούσαν τα πένθη, επιτρέπονταν μόνο ορισμένες θυσίες στους νεκρούς και καταργώντας τις άγριες και βαρβαρικές συνήθειες που επικρατούσαν προηγούμενα ….  Χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα ο πολίτης εκείνος που, όταν υπάρχει στάση στην πόλη, δεν πηγαίνει με καμιά παράταξη, για να μην μένεις κανείς ατάραχος ή ασυγκίνητος στα δημόσια πράγματα. (Πλούταρχος, Σόλων , 12 - 20)

 «Υποστηρίζουν κάποιοι ότι τα περισσότερα ήθη και έθιμα που θεωρούνται Κρητικά είναι Λακωνικά. Στην πραγματικότητα είναι Κρητικά, μόνο που οι Σπαρτιάτες τα εφήρμοσαν, ενώ οι Κρήτες σταμάτησαν να ασχολούνται με τα πολεμικά και οι πόλεις τους παρήκμασαν, ειδικά η Κνωσός.  …… . Έφυγε τότε ο νομοθέτης της Σπάρτης Λυκούργος για την Κρήτη.  Εκεί ήρθε και πλησίασε το Θάλητα , ένα μελοποιό και νομοθέτη. Έμαθε από αυτόν τον τρόπο που ο Ραδάμανθυς  πρώτα και αργότερα ο Μίνωας έφερναν τους νόμους τους, τάχα από το Δία προς τους ανθρώπους… (Στράβωνας, Γεωγραφικά Ι, IV, C 481 - 483, 17 – 20)

 «Και φαίνεται και λέγεται ότι  οι Λάκωνες μιμήθηκαν το κρητικό πολίτευμα στα περισσότερα σημεία. Τα περισσότερα από τα παλιότερα πολιτεύματα είχαν χειρότερη διάρθρωση από τα νεότερα. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Λυκούργος άφησε την επιτροπεία του βασιλιά Χαρίλλου και έφυγε, έμεινε το μεγαλύτερο διάστημα στην Κρήτη λόγω της μεταξύ τους συλλογικότητας, γιατί οι Λύκτιοι ήταν Λάκωνες άποικοι, κι όταν πήγαν στη Λύκτο και την έκαναν αποικία, διατήρησαν τη νομοθεσία των κατοίκων της πόλης. Γι αυτό και τώρα οι περίοικοι έχουν τους ίδιους νόμους, επειδή πρώτος θέσπισε τη νομοθεσία ο Μίνως..( Αριστοτέλης Πολιτικά Β, 1271, 10)

 

Σημειώνεται ότι:

Α) Πριν από το Μίνωα σε όλο τον κόσμο δεν υπήρχε πολιτισμός, υπήρχε απλώς από τη μια ο μεταναστευτικός βίος λόγω του ότι δεν υπήρχαν σύνορα (κράτη και ασφάλεια) και γεωργία, οπότε οι άνθρωποι έπρεπε να μεταναστεύουν για εξεύρεση πηγών διατροφής,  και από την άλλη ο κάθε βασιλιάς έκανε ό,τι ήθελε ή όριζε τους νόμους και τους αρχηγούς μιας φυλής ή ενός κράτους ανάλογα με τις προσωπικές του επιθυμίες και νοημοσύνη.  Η Αρχαία Αίγυπτο και άλλες περιοχές είχαν λέει μνημεία και μια κάποια οργάνωση, όμως πολιτισμό δεν είχαν.

Β) Όταν κατέβησαν από τη Στερεά Ελλάδα στην Πελοπόννησο οι Δωριείς οδηγημένοι από τους εξόριστους βασιλιάδες του Άργους (τους καλούμενους Ηρακλείδες) και κατέκτησαν τους Αχαιούς και Δαναούς που κατοικούσαν εκεί από τη μια έκαναν πρωτεύουσά τους την Σπάρτη και από την άλλη έστειλαν το Λυκούργο σε άλλα μέρη  (Κρήτη, Αίγυπτο κ.α.), για να αντιγράψει τη πιο καλή πολιτεία, προκειμένου να δημιουργήσουν τη δική τους (την καλούμενη μετά Σπαρτιατική) πολιτεία. Ωστόσο παντού οι νόμοι και οι πολιτείες του φάνηκαν λέει  γελοία πλην μόνο της Κρήτης, κάτι που αντέγραψε και από τότε η Σπάρτη ευημέρησε.

(Περισσότερα βλέπε στο βιβλίο: ΚΡΗΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Α. Κρασανάκη)

 

5. ΟΙ ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ , ΤΑ ΛΕΥΚΑ ΟΡΗ ΚΑΙ Η ΙΔΗ Ή ΙΔΑΙΑ ΟΡΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

 

Η Κρήτη, σύμφωνα με τους αρχαίους περιηγητές και γεωγράφους (Διόδωρο, Στράβωνα κ.α.), έχει δυο οροσειρές, τα Λευκά όρη στη δυτική και την Ίδη ή Ιδαία Όρη προς ανατολικά. Τα υψηλότερα βουνά, οι υψηλότερες κορφές, της Ίδης ή Ιδαίων ορέων είναι ο Ψηλορείτης και η Δίκτη, όπου μέσα σε σπήλαιο της Δίκτης, στο Ιδαίον ή Δικταίο άντρο, γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας.

Τα Λευκά όρη εκτείνονται στη δυτική Κρήτη, κυρίως στο νομό Χανίων με υψηλότερες κορυφές τις Πάχνες (2453 μ. υψόμετρο), Τροχάρης (2402), Σβουριχτή (2360), ενώ συνολικά γύρω στις 50 κορυφές τους υπερβαίνουν σε υψόμετρο τα 2000 m. 

Ο Ψηλορείτης εκτείνεται στα σύνορα των νομών Ρεθύμνου και Ηρακλείου και είναι το ψηλότερο βουνό όχι μόνο των Ιδαίων ορέων, αλλά και της Κρήτης  με 2456 μ. ύψος. Έχει 5 κορυφές οι οποίες ξεπερνούν τα 2000 μέτρα: ο Τίμιος Σταυρός (2456 μ.), ο Αγκαθιάς (2424 μ.), η Στολίστρα (2325 μ.), η Βουλομένου (2267 μ.) και ο Κούσσακας (2209 μ.).

Η Δίκτη  εκτείνεται στα ανατολικά του νησιού, στα σύνορα νομού Λασιθίου-Ηρακλείου,  σχηματίζοντας το Οροπέδιο Λασιθίου (μέσο ύψος 866 μ.), Η κορυφή με το μεγαλύτερο ύψος λέγεται Σπαθί ή Εντίχτης (2.148 μ.) και βρίσκεται νότια του Οροπεδίου. Υπάρχουν επίσης άλλες ψηλές κορυφές, όπως ο Αφέντης Χριστός ή Ψαρή Μαδάρα (2.141 μ.), ο Λάζαρος (2.085 μ.), η Μαδάρα (1783) κ.α. Στο οροπέδιο  της Δίκτης που ονομάζεται Λασιθίου, κοντά στο χωριό Ψυχρό, βρίσκεται το Δικταίο Άντρο, το σπήλαιο στο οποίο γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας, σύμφωνα με τη μυθολογία.

Μεγαλύτερος ποταμός της Κρήτης είναι ο Αναπαοδαρης, ο οποίος  πηγάζει – ενώνει από τη Δίκτη και από μέρη του Ψηλορείτη.

Φημισμένα σπήλαια της Κρήτης είναι το Δικταίο άντρο στη Δίκτη ( Οροπέδιο Λασιθίου), όπου γεννήθηκε ο Δίας, του Μελιδονίου στο Ρέθυμνο  και του Μιλάτου στο Λασίθι, όπου έγιναν ολοκαυτώματα επί Τουρκοκρατίας.

ΦΑΡΑΓΓΙΑ  ΚΡΗΤΗΣ: Το πιο φημισμένο φαράγγι είναι αυτό της Σαμαριάς, που χωρίζει δυτικά τον κύριο όγκο των Λευκών Ορέων. άγριο και επιβλητικό, έχει μήκος 18 χιλιόμετρα, πλάτος 3-40 μέτρα και βάθος 600 μέτρα. Στον Ομαλό, από όπου γίνεται η προσπέλαση προς αυτό, υπάρχει μεγάλο σπήλαιο βάραθρο με εσωτερικές λίμνες. Ακολουθούν το φαράγγι του Νίμπρου, στην ανατολική πλευρά των Λευκών Ορέων και το Κουρταλιώτικο φαράγγι στο νομό Ρεθύμνης, που οδηγεί στις γραφικές ακτές του Λιβυκού πελάγους. Από το φαράγγι αυτό διέρχεται η οδός από το Ρέθυμνο  στη μονή Πρεβέλης. Στη Δίκτη υπάρχει και το Φαράγγι που καλείται Χώνες ή Βιτζιλόνερο, το οποίο είναι και μια από τις πηγές πηγές του ποταμού Ανεποδάρ.  Είναι το πιο άγριο της Κρήτης και γι αυτό εκεί ήταν πάντα καταφύγιο των επαναστατών της Κρήτης: Κόρακα, Κρασαναδαμη, Μπαντουβά κλπ

 

ΠΟΤΑΜΙΑ ΚΡΗΤΗΣ: Οι πιο μεγάλοι ποταμοί της Κρητης είναι ο Αναποδάρης και ο Γεροπόταμος στον κάμπο της Μεσαράς. Άλλοι ποταμοί είναι ο Τυφλός ή Κακοπέρατος και ο Κολένης, που χύνονται στον κόλπο του Κισάμου, ο Ταυρονίτης, ο Κερίτης ή Πλατανιάς, ο Θερισιανός και ο Κλαδισός που χύνονται στον κόλπο των Χανίων και άλλοι. Τρεις από τους ποταμούς της Κρήτης έχουν αλμυρά νερά, ο Αλμυρός του Αποκορώνου, μήκος 1χλμ., ο Αλμυρός του Ηρακλείου, μήκους 2χλμ. και ο Αλμυρός του Μιραμπέλλου, κοντά στις ακτές.  Στη Δίκτη βρίσκονται οι πηγές χειμάρρων/ποταμών όπως οι Αποσελέμης, στα βόρεια και κεντρικά, ο Μπαρίτης (είναι παραπόταμος του Αναποδάρη) στα νοτιοδυτικά και ο Kρυός ή Ψωριάρης στα νοτιοανατολικά. Η λεκάνη απορροής του Αποσελέμη ξεκινάει νοτίως του οροπεδίου του Καθαρού στα σύνορα του δήμου Ιεράπετρας. Στη συνέχεια αφού διασχίσει το οροπέδιο Καθαρού εισέρχεται στο οροπέδιο Λασιθίου μέσω του φαραγγιού του Χαυγά. Επειδή τα νερά του Αποσελέμη δε βρίσκουν υπέργειο πέρασμα από το οροπέδιο Λασιθίου στην κυριολεξία εξαφανίζονται στην περιοχή του Χώνου και υπογείως κατεβαίνουν στην επαρχία Πεδιάδος του νομού Ηρακλείου. Τελικά εκβάλλει στο Κρητικό πέλαγος στην περιοχή της Ανάληψης. Ο Κρυός ποταμός πηγάζει από τις κορυφές Σπαθί (νότια) και Αφέντης Χριστός (ανατολικά) και αφού διασχίσει το Σελάκανο με νοτιοανατολική ροή και στη συνέχεια νότια εκβάλλει στο Λιβυκό πέλαγος στο χωριό Μύρτος. Ο Μπαρίτης πηγάζει από την περιοχή της Δίκτης που ονομάζεται Χώνες ( βρίσκονται μεταξύ κορφής Σπαθί και κορφή Αφέντης Χριστός) και με δυτική ροή διασχίζει την κοιλάδα της Εμπάρου. Στη συνέχεια με νότια ροή  ενώνεται με ένα άλλο παραπόταμο του ποταμού Αναποδάρη και ομού εκβάλλονται στο Λιβυκό πέλαγος στη θέση Δέρματος διασχίζοντας το φαράγγι Χούσακας,

ΛΙΜΝΕΣ ΚΡΗΤΗΣ: Στην Κρήτη υπάρχουν τρεις μικρές λίμνες. Η μεγαλύτερη του Κουρνά βρίσκεται στον Αποκόρωνα, η άλλη μέσα στην πόλη του Αγίου Νικολάου και η τρίτη στην επαρχία Κισάμου. Αυτή το καλοκαίρι ξεραίνεται.

 

Η ΕΝΕΤΙΚΗ ΓΕΦΥΡΑ ΑΝΑΠΟΔΑΡΗ ΚΑΙ  ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΚΑΣΤΕΛΙΑΝΑ ΚΑΙ ΦΑΒΡΙΑΝΑ ΜΟΝΟΦΑΤΣΙΟΥ

 

Στo δημοτικό διαμέρισμα Καστελιανών του Δήμου Αρκαλοχωρίου υπάρχει η μεγαλύτερη  πετρόκτιστη γέφυρα της νήσου Κρήτης, η οποία κτίστηκε στις αρχές της ενετικής περιόδου της  (1211 – 1669)  προκείμενου να περνά ο στρατός των Ενετών τον  ποταμό Αναποδάρη, που είναι ο μεγαλύτερος της Κρήτης,  και να πηγαινοέρχεται είτε στο  ενετικό φρούρια (castel > castle > Καστέλι) που υπήρχε εκεί στα νότια του ποταμού στην περιοχή της αρχαίας πόλης με την ονομασία Πρίανσος είτε προς τη θάλασσα, στην περιοχή Τσούτσουρας ή Τσούτσουνας. Η Γέφυρα αυτή σήμερα σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση και έχει χαρακτηριστεί προστατευόμενο μνημείο. Το Βενετικό κάστρο (κρητικά καστέλι)  έχει σήμερα  καταστραφεί, όμως φαίνονται τα λείψανά του. Στο χώρο του έχουν δημιουργηθεί oi οικισμοί  Πάνω και Κάτω Καστελιανά, που πήραν το όνομα αυτό εξ αιτίας του κάστρου (καστέλι) που υπήρχε εκεί, και ο οικισμός Φαβριανά, ο οποίος πήρε την ονομασία αυτή, επειδή εκεί υπήρχε το εργαστήριο - σιδηρουργείο (faber > fabrica) του φρουρίου ή κατ’ άλλους γιατί εκεί το μέρος ήταν ευνοϊκό, ωραίο, από το λατινικό Favor  = Bleveder. .

Δίπλα από τους εν λόγω οικισμούς υπάρχει ένας μεμονωμένος  και αρκετά υψηλός λόφος που ονομάζεται Κάστελος, εξ αιτίας του ότι εκεί βρίσκονταν η ακρόπολη του Κάστρου. Οι εν λόγω οικισμοί και το φρούριο βρίσκονται δυτικά του ποταμού Αναποδάρης και  απέχουν περί τα 15 χιλ. από το Αρκαλοχώρι, το οποίο έχει επίνειο τον οικισμό Τσούτσουρα ή Τσούτσουνα, Βενετζινικα Zuzura ή Zuzurelone. Στον Τσούτσουρα υπάρχε  άντρο στο  λατρευόταν η θεά Ειλειθυία = η θεά προστατιδα-ελευθερώτρια (των εγκύων γυναικών).

Η επαρχία που βρίσκονται οι ως άνω οικισμοί κλπ ονομαζόταν στα Βενετσιάνικα Bonifatio ή Belvedere, δηλ.  περιοχή ωραία στην εμφάνιση (πεδινή, εύφορη κλπ) και σε σχέση προς τη διπλανή επαρχία, που ήταν το αντίθετο και γι αυτό εκείνη ονομαζόταν Malvisi και που οι ντόπιοι τις λένε στα σήμερα  Μονοφάτσι και Μαλεβύζι.

 

Αφήγηση: Καπεταν Αδάμης Κρασανακης > Κρασαναδαμης (1887 – 1980), ο οποίος, όπως και πολλοί άλλοι Λασιθιώτες, είχε μετόχι στο οικισμό Φαβριανά, στον εγγονό του Αδάμη Γ.  Κρασανακη.

 

Η ΕΠΑΡΧΙΑ ΜΟΝΟΦΑΤΣΙΟΥ

 

Η Επαρχία Μονοφατσίου ανήκει στον Νομό Ηρακλείου. Εκτείνεται στα νότια του νομού και είναι από τις μεγαλύτερες σε έκταση στην Κρήτη. Συνορεύει βόρεια με την Επαρχία Μαλεβιζίου, ανατολικά με την Επαρχία Πεδιάδος και την Επαρχία Βιάννου και δυτικά με την Επαρχία Καινούργιου. Στα νότια βρέχεται από το Λιβυκό Πέλαγος. Η περιοχή ονομάστηκε από τους Ενετούς με την ονομασία Bonifatio,  επειδή έχει ωραία όψη (ωραιο-πρόσωπο, δηλ φαίνεται ήμερη,  εύφορη, καλλιεργήσιμη κλπ), κάτι όπως και η επαρχία Mirabell > Μεραμβελο, και σε αντίθεση με τη διπλανή της επαρχία που είναι το αντίθετο και γι αυτό και ονομάστηκε Malvisi > Μελεβιζι (= κακο-πρόσωπο)..Η Βενετσιάνικη ονομασία Bonifatio έγινε στη συνέχεια από τους κρητικούς  Μονοφάτσι, μονοπρόσωπο, ενώ η λέξη Bonifatio  στα λατινικά σημαίνει ο,η,το έχων ωραία φάτσα. Άλλοι λένε ότι η περιοχή Μονοφατσίου έλαβε την ονομασία που έχει από ένα  φρούριο που βρίσκεται εκεί και συγκεκριμένα στην κορυφή απότομου υψώματος στα δυτικά του χωριού Τσιφούτ Καστέλι και το οποίο ονομαζόταν Bonifatioι.  Ωστόσο έγινε το αντίθετο, το φρούριο πήρε την ονομασία από την περιοχή, αφού η ονομασία Bonifatio δόθηκε εξ αρχής στην επαρχία.

 

 

Ο ΠΟΤΑΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑΡΗΣ:  ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΠΗΓΕΣ  ΚΑΙ ΕΚΒΟΛΗ

 

Το μεγαλύτερο ποτάμι της Κρήτης είναι ο καλούμενος  Αναποδάρης, ο οποίος ονομάζεται έτσι, επειδή η κοίτη (το ρέμα) του  ποταμού αυτού σε μεγάλο μέρος της φαίνεται στα πεδινά μέρη απ΄όπου περνά να πηγαίνει ανάποδα σε σχέση προς τις γεωγραφικά φυσιολογικά δεδομένα. Δηλαδή  φαίνεται αλλού να πηγαίνει προς τη δυτική Κρήτη, προς το βουνό ο Ψηλορείτης, ενώ πηγάζει και από εκεί και αλλού να πηγαίνει προς την Ανατολική Κρήτη, προς το βουνό η Δίκτη, ενώ πηγάζει και από εκεί και άγνωστο το από πού πηγάζει και το που απορρέει. Θα ‘λεγε κανείς πως το ποτάμι αυτό δεν θέλει να φτάσει στον προορισμό του, αλλά προσπαθεί να γυρίσει και πάλι εκεί όπου γεννήθηκε, δηλαδή να ανέβει πάνω σε ένα βουνό και να συναντήσει εκεί το θεό, για τον παρακαλέσει να παρατείνει τον χρόνο του. Άλλοι πάλι λένε  πως το ποτάμι αυτό κάνει επίτηδες απότομες στροφές δεξιά, αριστερά, πάνω και κάτω, ώστε να μακρύνει το δρόμο του για την Ιθάκη. Γιατί τι είναι τελικά η Ιθάκη, παρά το τέλος. Και τι μπορεί να είναι ένας τέλος; Καλό ή κακό, πάλι τέλος θα είναι. Γιατί να βιαζόμαστε;

Ο Αναποδάρης πηγάζει έχει δυο πηγές, κάποιες κορφές του όρους η Δίκτη που βρίσκεται στα σύνορα των νομών Ηρακλείου - Λασιθίου και κάποιους πρόποδες του όρους Ψηλορείτη που βρίσκεται στα σύνορα των νομών Ρεθύμνου – Ηρακλείου. Απορρέει  (χύνεται) τελικά στο Λιβυκό Πέλαγος στη θέση Δέρματος διασχίζοντας ένα από τους πρόποδες της Δίκτης, σχηματίζοντας ένα στενό φαράγγι που έχει δημιουργήσει  σε σχήμα ζικ –ζακ και το οποίο ονομάζεται Χούσακας», επειδή δε διακρίνεται από τα πεδινά μέρη, κάτι που είναι επίσης μια αιτία να δίνεται η εντύπωση ότι ο ποταμός αυτός πηγαίνει ανάποδα ή ψάχνει να γυρίσει στη Δίκτη.

 

Σημειώνεται ότι:

Α) Η λέξη «ανάποδος» στην Κρήτη σημαίνει στην κυριολεξία αυτός που περπατά με τα χέρια και συνεπώς έχει τα πόδια επάνω και μεταφορικά αυτός που κάνει αντίθετα ή μη φυσιολογικά πράγματα, άρα θέλει προσοχή, γιατί με τις ενέργειες του αυτές πολλές φορές φέρνει την καταστροφή.

Β) Ο Ν. Ηρακλείου έχει τέσσερεις μεγάλους ποταμούς  εκ των ο οποίων μεγαλύτερος είναι ο Αναποδαρης . Στο κρητικό πέλαγος χύνονται ο Αποσελέμης, ο οποίος πηγάζει από τη Δίκτη, από τα Οροπέδια Λασιθίου και Καθαρού και ο Γιόφυρος ο οποίος πηγάζει από το Ψηλορείτη. Στο Λιβυκό πέλαγος χύνονται ο Αναποδιάρης και ο Γεροπόταμος. Ο Γεροπόταμος  είναι πολύ πιο μικρός από τον Αναποδάρη και βρίσκεται στο κάτω μέρος της πεδιάδας της Μεσαράς, 55km νότια του Ηρακλείου. Καταλήγει  στην παραλία που βρίσκεται μέσα στο πολεμικό αεροδρόμιο του Τυμπακίου.

 

ΟΙ ΠΟΔΕΣ (ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΟΙ)  ΤΟΥ ΑΝΑΠΟΔΑΡΗ

 

Ο ποταμός Αναποδαρης έχει πάρα πολλούς παραπόταμους, όμως βασικούς δυο που καλούνται πόδες και οι οποίοι είναι δύσκολο να φανταστεί, αλλά και να εξερευνήσει κάποιος από πού πηγάζουν.

Ο  ένας από αυτούς, ο οποίος καλείται και Μπαρίτης, επειδή διασχίζει τη πεδιάδα του χωριού Έμπαρος,  πηγάζει από το βουνό η Δίκτη, το βουνό όπου γενήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας,  η οποία βρίσκεται στα σύνορα νομού Ηρακλείου – Λασιθίου, όμως όχι  από το Οροπέδιο Λασιθίου,  αλλά από το δυτικά της μερη και συγκεκριμένα από τη περιοχή που ονομάζεται Χώνες, οι οποίες βρίσκονται μεταξύ κορφής Σπαθί ή Εντίχτης (2.148 μ.) και κορφής Αφέντης (2.141 μ.). Εκεί  σε μια σπηλιά του ποταμού ήταν η  Μάντρα του Καπεταν Κρασαναδαμη στην οποία αφενός στεγαζόταν το Αρχηγείο της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης 1941 – 1944 με Γενικό Αρχηγό τον Καπετάν Εμμ Μπαντουβά και αφετέρου σπάρθηκε και μεγάλωσε ο παρών αφηγητής. Στη συνέχεια ο πόταμος που σχηματίζεται , ο οποίος, όταν κατεβαίνει,  είναι φοβερός και τρομερός στο διάβα του λόγω και της κατωφέρειας,  διασχίζει την κοιλάδα της Εμπάρου, εξ ου και Μπαρίτης ποταμός,  και φτάνει στην επαρχία Μονοφατσίου όπου ενώνεται με τον άλλο κύριο παραπόταμο του Αναποδαρη.

Ο άλλος από του δυο κύριους παραπόταμους του Αναποδαρη, που αυτός κανονικά λέγεται Αναποδάρης, πηγάζει από τα εσωτερικά της Κρήτης, από τις ανατολικές πρόποδες του βουνού Ψηλορείτης,  το οποίο βρίσκεται στα σύνορα των νομών Ηρακλείου- Ρεθύμνου.  Συγκεκριμένα ο παραπόταμος αυτός πηγάζει από τα βουνά που βρίσκονται εκεί όπου τα χωριά Ασήμι, Αγ Φωτιά, Χάρακας, Καστέλι, Γέννα, Αρκάδι, Αρμανώγεια  κ.α. Από εκεί, αντί το ρέμα του ποταμού να πάει προς τη θάλασσα, πάει ανάποδα σε σχέση προς τους άλλους ποταμούς που βρίσκονται εκεί, όπως π.χ. το Γεροπόταμο,   διασχίζει τους λόφους και τα πεδινά μέρη της καλούμενης Μεσαράς και συναντά τον άλλο παραπόταμο του Αναποδάρη  λίγο πριν από τα χωριά Καστελιανά και Φαβριανά (πριν από τη γέφυρα του Castel Belevede ) και ομού χύνονται στην περιοχή Δέρματος, διασχίζοντας ένα φαράγγι που έχουν δημιουργήσει σε παραπόδα της Δίκτης.