ΗΘΗ - ΕΘΙΜΑ – ΚΑΛΑΝΤΑ ΚΛΠ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ – ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ - ΦΩΤΩΝ

Η παρθένος σήμερον


Η γέννησης σου Χριστέ ο Θεός ημών

ΗΘΗ – ΕΘΙΜΑ – ΚΑΛΑΝΤΑ ΚΛΠ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ - ΠΑΣΧΑ 

Σήμερον της σωτηρίας ημών το κεφάλαιο

ΚΑΛΑΝΤΑ, ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ -  ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

ΤΟΥ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ (ΜΑΚΗ) Γ. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

Χρόνε που φεύγεις και περνάς πάρε καημούς και πόνο

Και άσε μας μόνο τη χαρά για τον καινούργιο χρόνο!

Σας εύχομαι από καρδιάς τση Γέννησης τ΄αστέρι

Χρόνια πολλά, χρόνια καλά στο σπίτι σας να φέρει

Να ‘μουν  του στάβλου έν ’ άχυρο, ένα φτωχό κομμάτι

την ώρα  που άνοιγε ο Χριστός στο κόσμο τούτο μάτι!

Να δω την πρώτη του ματιά και το χαμόγελό του.

Να λάμψω από τη λάμψη του κι εγώ σα διαμαντάκι

Κι από τη θεία του μορφή να γίνει λουλουδάκι… (Κ. Παλαμάς)

ΚΑΛΑΝΤΑ

1: Χριστούγεννα Πρωτούγεννα (Αστυπάλαιας)


2: Χριστός γεννάται σήμερο (Κρήτης)


3: Πάλιν ακούσετ’ άρχοντες (Αστυπάλαιας)


3: Ανοίξετε την πόρτα σας (Κρήτης)


4: Άγιος Βασίλης έρχεται (Ικαρίας)

5. ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ 

6. ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

7. ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ  

8. ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ - ΚΡΗΤΗΣ

9. ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΓΕΝΝΩΝ – ΜΩΡΑΙΤΙΚΑ

 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Καλήν εσπέραν (ή καλή ημέραν) άρχοντες
αν είναι ορισμός σας
Χριστού τη Θεία γέννηση
να πω στ' αρχοντικό σας .

Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βηθλεεμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται
χαίρε.. χαιρεται η  φύσης όλη .

Εν τω σπηλαίω τίκτεται
εν φάτνη των αλόγων
ο βασιλεύς των ουρανών
και ποιητής των όλων .

Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι

το "Δόξα εν υψίστης"
και τούτο άξιον εστί,

η των ποιμένων πίστης.

Εκ της Περσίας έρχονται
τρεις μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγει
χωρίς να λείψει ώρα .

Φτάνοντας στην Ιερουσαλήμ
με πόθο ερωτούσι
πού εγεννήθη ο Χριστός
να πάν να τον ευρώσι .

Δια Χριστόν ως ήκουσε
ο βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχτηκε
κι έγινε θηριώδης .

Διατί πολλά φοβήθηκε
δια τη βασιλεία
μην του τη πάρει ο Χριστός
και χάσει την αξία.

Κράζει τους μάγους και ρωτά

που ο Χριστός γεννάται

Εν Βηθλεέμ ηξέρομε 

ο συγγραφεύς διηγάται

Τον είπε να υπάγουσι

και όπου τον εβρούσιν

Αφού τον προσκυνήσουσιν

να παν να του το πούσιν

Όπως υπάγει και αυτός

για να τον προσκυνήσει

Με δόλο ως μισόθεος

για να τον αφανήσει

Βγαίνουν οι Μάγοι τρέχοντας

και τον αστέρα βλέπουν

Φως θεϊκό κατέβαινε

και με χαρά προστρέχουν

Φτάνοντας εις το σπήλαιο

βρίσκουν την Θεοτόκο

Και βάστα στας αγκάλας

της τον Άγιον της Τόκο.

Γονατιστοί τον προσκυνούν

και δώρα του χαρίζουν

Σμύρνα χρυσό και λίβανο

θεό τον εφημίζουν

Σμύρνα είναι νέος άνθρωπος

χρυσός ως Βασιλέας

Και λείβανο νέος θεός

σ` όλη την ατμοσφαίρα

Αφού τον προσκυνήσασιν

ευθύς πάλι μισεύουν

Και τον Ηρώδη μελετούν

να πάνε για να εύρουν

Άγγελος εκ των ουρανών

 βγαίνει τους εμποδίζει

Από άλλην οδό να πορευτούν

αυτός τους διορίζει

Και πάλι άλλος Άγγελος

τον Ιωσήφ προστάζει

Εις Αίγυπτο να πορευτεί

και εκεί να ησυχάζει

Να πάρει και την Μαριάμ

μαζί με τον υιό της

Γιατί ο Ηρώδης εζητεί

τον τόκο τον δικό της

Μη βλέποντας ο Βασιλεύς

τους μάγους να γυρίζουν

Στην Βηθλεέμ επρόσταξε

παιδί να μην αφήσουν

Χιλιάδες δεκατέσσερις

σφάζουν σε μια ημέρα

θρήνο καυθμό και οδυρμό

είχε κάθε μητέρα

και επληρώθην το ρηθέν

προφήτου Ισαϊου

ως και των άλλων προφητών

και του Ιερεμίου

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά,
ψηλή μου δενδρολιβανιά,
κι αρχή καλός μας χρόνος,
εκκλησιά με τ' άγιο θρόνο.

Αρχή που βγήκε ο Χριστός,
άγιος και πνευματικός
στη γη να περπατήσει
και να μας καλοκαρδίσει.

'Αγιος Βασίλης έρχεται
και όλους μας καταδέχεται
από την Καισαρεία
σ’εισ’αρχόντισσα κυρία.

Βαστάει εικόνα και χαρτί,
ζαχαροκαντιοζύμωτη
χαρτί και καλαμάρι,
δες και με το παλικάρι

Το καλαμάρι έγραφε

την μοίρα του την έλεγε

Άγιε μου άγιε μου καλέ Βασίλη.

Κάτσε να φας, κάτσε να πιεις
κάτσε το πόνο σου να πεις,
κάτσε - κάτσε να τραγουδήσεις,
και να μας - και να μας καλοκαρδίσεις.

Και τοu χρόνου – Χρόνια πολλά

Χριστούγεννα – Πρωτούγεννα

Χριστούγεννα – πρωτούγεννα

πρώτη αρχή του χρόνου,

φευγάτε δει και μάθετε

που ο Χριστός γεννάται

Γεννάται κι ανατρέφεται

με μέλι και με γάλα.

Το μέλι τρώνε οι άρχοντες,

το γάλα οι αφεντάδες

και το μελισσοβότανο

που λούζονται οι κυράδες.

Ανοίξετε τα μπουγκάκια σας

τα κατακληδωμένα

και δώστε μας από το χρυσό

που ‘χουνε τα πουγκιά σας

κι αν είστε από τους πλούσιους

φλουριά μη λυπηθείτε

 και αν είστε από τους δεύτερους

ένα ζευγάρι κότες.

Και σας καληνυχτίζουμε,

πέσετε κοιμηθείτε,

ολίγο ύπνο πάρετε

κι ύστερα σηκωθείτε

στην εκκλησιά τρέξετε

με όλη προθυμία

και του Θεού ν’ ακούσετε

τη θεία λειτουργία.

Και τοu χρόνου – Χρόνια πολλά

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

"Άϊ  Βασίλης έρχεται

 από την Καισαρείαν,

βαστά λιβάνι και κερί,

 χαρτί και καλαμάρι.

Το καλαμάρι έγραφε,

και το χαρτί ωμίλει:

 Βασίλη, πόθεν έρχεσαι

κι απ' όπου κατεβαίνεις;

από τη μάννα μ' έρχομαι,

 και στο σχολειό πηγαίνω.

 Κάθσε να φας, κάθσε να πιής,

 κάθσε να τραγουδήσης.

 Εγώ γράμματα μάθαινα,

 τραγούδια δεν ηξεύρω.

 Λοιπόν, ηξεύρεις γράμματα;

 πε μας την αλφαβήτα.

Και στο ραβδί ακούμπησε

να πη την αλφαβήτα

και το ραβδί ήτον ξηρό

και βλάστησε κλωνάρια."

Κάλαντα Χριστουγέννων

(Νησιών του Αιγαίου)

Κάτω στα Ιεροσόλυμα, στης Βηθλεέμ την πόλη,
εκεί δεντρί δεν ήτανε, δεντρί ξεφανερώθη.

Κι ανάμεσα στους κλώνους του αγγέλοι κι αρχαγγέλοι,
κι ο Μιχαήλ Αρχάγγελος ξεφτερουγά και λέει:

-Χριστέ, για δώσ΄ μου τα κλειδιά και τα χρυσά κλειδάκια,
ν' ανοίξω τον παράδεισο, να μπω σε περιβόλι,

να κόψω μήλο δροσερό, να πιω νερό δροσάτο,
να γείρω ν' αποκοιμηθώ σε νεραντζιά  'πο κάτω.

Και σας καληνυχτίζουμε, πέσετε κοιμηθείτε,
ολίγον ύπνον πάρετε κι ευθύς ως σηκωθείτε,

στην εκκλησία να τρέξετε όλοι με προθυμίαν,
και του Χριστού να ακούσετε τη θεία λειτουργία

ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ

Σήμερον είναι των φωτών

Κι αγιάζουνε τον κόσμο

Και οι παπάδες περπατούν

Με τον σταυρό στο δρόμο

Και μες στα σπίτια μπαίνουνε

Και λεν τον Ιορδάνη

Βοήθεια να έχετε

Τον Μέγα Ιωάννη

Εγώ είμαι δούλος σου, χριστέ

Κι ήρθα να σε βαφτίσω

Την άχραντη σου κορυφή

Πως ημπορώ ν` αγγέσω

Εξάπλωσεν ο Πρόδρομος

Το δεξιό του χέρι

Κι ανοίχτησαν οι ουρανοί

Κι εφάνη περιστέρι

Άγιο πνεύμα ήτανε

Κι ήρθε να μαρτυρήσει

Πως ο Χριστός βαφτίζεται

Σ` Ανατολή και Δύση

Να βαφτιστούνε τα νερά,

Στο πέλαγος να μπούνε

Και ν` αρμενίζουν με χαρά

και να δοξολογούνε.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ

Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός
η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ' η κυρά μας η Παναγιά.
'Οργανoβαστάει, κερί κρατεί
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
'Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
Ν' ανεβώ στον ουρανό
να μαζέψω ρόδα και λίβανο.

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΦΩΤΩΝ  

Βορείου Ηπείρου:

Σήμερα ειν’ τα φώτα κι ο Φωτισμός κι αύριο Αγιογιάννης και Αγιασμός. Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό, κάθετα’ η Κυρά μας η Παναγιά. Σπάργανα κρατάει, κερί κρατεί, και τον 'Αγιο Γιάννη παρακαλεί: «'Αγιο Γιάννη...»,

ΞΕΝΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ

ΤΡΙΓΩΝΑ - ΚΑΛΑΝΤΑ

Τρίγωνα κάλαντα σκόρπισαν παντού
κάθε σπίτι μια φωλιά του μικρού Χριστού.
Τρίγωνα κάλαντα μέσ' τη γειτονιά
ήρθαν τα Χριστούγεννα κι η Πρωτοχρονιά.

Αστρο φωτεινό, θα 'βγει γιορτινό,
μήνυμα να φέρει από τον ουρανό.
Μες στη σιγαλιά ανοίγει η αγκαλιά
και κάνει η αγάπη στη καρδιά φωλιά.

Τρίγωνα κάλαντα στο μικρό χωριό
και χτυπά Χριστούγεννα το καμπαναριό.
Τρίγωνα κάλαντα σκόρπισαν παντού
και μας φέρνουν μήνυμα του μικρού Χριστού.

Τρέχουν τα παιδιά μέσα στο χιονιά,
ήρθαν τα Χριστούγεννα κι η Πρωτοχρονιά.
Μες στη σιγαλιά άνοιξ' η αγκαλιά
κι έκανε η αγάπη στη καρδιά φωλιά.

Τρίγωνα κάλαντα κέφι και χαρά
ήρθαν τα Χριστούγεννα κι η Πρωτοχρονιά.
Τρίγωνα κάλαντα χρόνια σας πολλά
ήρθαν τα Χριστούγεννα κι η Πρωτοχρονιά.

ΤΟ ΕΛΑΤΟ

Ω! έλατο, ω! έλατο,
μ' αρέσεις, πώς μ' αρέσεις!
Τι ωραία την Πρωτοχρονιά
μας φέρνεις δώρα στα κλαδιά!
Ω! έλατο, ω έλατο
μ' αρέσεις, πώς μ' αρέσεις!

Ω! έλατο, ω έλατο
τι δίδαγμα η στολή σου,
Ελπίδα εμπνέει σταθερή
και θάρρος πάντα στη ζωή.
Ω! έλατο, ω έλατο
μ' αρέσεις, πώς μ' αρέσεις!

Ω! έλατο, ω έλατο
τα πράσινά σου φύλλα,
τα βγάζεις με καλοκαιριά
και τα φορείς με το χιονιά.
Ω! έλατο, ω έλατο
τα πράσινά σου φύλλα!!

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Πάει ο παλιός ο χρόνος
ας γιορτάσουμε παιδιά
και του χωρισμού ο πόνος
ας κοιμάται στη καρδιά.

Καλή χρονιά, καλή χρονιά,
χαρούμενη, χρυσή πρωτοχρονιά.. (δις)

Γέρε χρόνε φύγε τώρα
παει η δική σου η σειρά
ήρθε ο νέος με τα δώρα,
με τραγούδια και χαρά.

Καλή χρονιά, καλή χρονιά,
χαρούμενη, χρυσή πρωτοχρονιά.. (δις)

Μα κι αν φεύγεις πια μακριά μας
στην καρδιά μας πάντα ζει
κάθε λύπη και χαρά μας
που περάσαμε μαζί.

Καλή χρονιά, καλή χρονιά,
χαρούμενη, χρυσή πρωτοχρονιά.. (δις)

Όλα γύρω χιονισμένα
όλα γύρω παγωνιά
μα θα λιώσουν ένα ένα
με τη νέα τη χρονιά.

Καλή χρονιά, καλή χρονιά,
χαρούμενη, χρυσή πρωτοχρονιά.. (δις)

ΧΙΟΝΙΑ ΣΤΟ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ

Χιόνια στο καμπαναριό,
που Χριστούγεννα σημαίνει.
Χιόνια στο καμπαναριό,
ξύπνησε όλο το χωριό.
Νταν, νταν, νταν …

Κι όλοι παν στην εκκλησιά
το Χριστό να προσκυνήσουν.
Κι όλοι παν στην εκκλησιά,
λάμπει απόψε η Παναγιά.
Νταν, νταν, νταν …

Τέτοια νύχτα ήταν παιδιά,
που γεννήθηκε ο Χριστός μας.
Τέτοια νύχτα ήταν παιδιά
κι είχαν χιόνια στα κλαδιά.
Νταν, νταν, νταν …

Στην ολόφωτη εκκλησιά
ώρα πια και εμείς να πάμε.
Στην ολόφωτη εκκλησιά
με καθάρια φορεσιά
Νταν, νταν, νταν …

Κι ας τραβήξουμε μπροστά
μ' αναμμένα φαναράκια.
Κι ας τραβήξουμε μπροστά
τυλιγμένοι στα ζεστά.
Νταν, νταν, νταν …

Εγεννήθηκες χωρίς
στρωματάκι καλέ μας Χριστούλη.
Εγεννήθηκες χωρίς
μια σκουφίτσα να φορείς.
Νταν, νταν, νταν …

Κι όμως μες στο στάβλο εκεί
Σε προσκύνησ' όλη η πλάση.
Κι όμως μες στο στάβλο εκεί
Μάγοι, πρίγκιπες, σοφοί.
Νταν, νταν, νταν …

Γιατ' Εσύ 'σαι πιο τρανός
βασιλιάς όλου του κόσμου.
Γιατ' Εσύ 'σαι ο πιο τρανός
που δοξάζει ο ουρανός.
Νταν, νταν, νταν

ΚΑΛΑΝΤΑ, ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

(ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ -  ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

ΤΟΥ ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ (ΜΑΚΗ) Γ. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

Ανοίξετε τη πόρτα σας τα κάλαντα να πούμε

και βάλτε και καμιά ρακή, για να σας ευχηθούμε

Την παραμονή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων (σε ορισμένες περιοχές αυτό γίνεται ενήμερα και τότε λέμε π.χ. : «καλήν ημέραν άρχοντες»… αντί «καλήν εσπέραν άρχοντες…» ) τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι (2 μαζί ή και περισσότερα ) και λένε (ψάλουν, τραγουδούν,  άδουν ) τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους πολλές φορές και με βιολί ή λύρα και λαγούτο. Σήμερα αυτό γίνεται είτε με τα καλούμενα τρίγωνα είτε με κιθάρες ή ακορντεόν ή  φυσαρμόνικες κ.α.

Τα κάλαντα είναι τραγούδια με στίχους που από τη μια υπενθυμίζουν-αναγγέλλουν-τονίζουν την έλευση είτε κάποιας χαρμόσυνης γιορτής (π.χ. τη Γέννηση Του Χριστού) είτε κάποιου θλιβερού γεγονότος (π.χ. τη Μ. Βδομάδα- Σταύρωση Χριστού) και από την άλλη εκφράζουν επ ευκαιρία ευχές σε φίλο ή γείτονα ή άρχοντα κ.τ.λ. και γενικά σε κάθε νοικοκύρη που επισκέπτονται ή συναντούν εκείνοι που λένε τα κάλαντα (= οι καλαντάρηδες) και τα μέλη της οικογένειάς του ( την «κερά» = η σύζυγος, το γιο, τη θυγατέρα κ.α. ).

Καλήν εσπέραν (ή καλή ημέραν) άρχοντες, αν είναι ορισμός σας

Χριστού τη Θεία γέννηση να μπω στ' αρχοντικό σας…..

Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός…………….

Πάει ο παλιός ο χρόνος, ας γιορτάσουμε παιδιά……………….

Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα,……….

Το κίνητρο για κείνους που λένε τα κάλαντα είναι να αποκομίσουν είτε την καλούμενη στην Κρήτη «καλή χέρα» (= το φιλοδώρημα) είτε τα καλούμενα στην Κρήτη «καλοχερίδια» (= τα καλούδια» = τα πάσης φύσεως γλυκά ή ακόμη και αγαθά: αυγά, στάρι, λάδι κ.α.). Μάλιστα, για να συγκινήσουν τον νοικοκύρη και να δώσει μεγάλα φιλοδωρήματα, οι καλαντάρηδες λένε και πάρα πολλά παινέματα (επαίνους), χαρακτηρισμούς (αφέντη, πρωταφέντη, άρχοντα κ.α.) τόσο για τον ίδιο όσο και για τα άλλα μέλη της οικογένειάς του και με στίχους που να είναι ποταμός από εικόνες εκπληκτικής ομορφιάς.

Κι εδά καληνυχτίζουμε

κι εσένα πρωταφέντη,
ολοχρονίς στο σπίτι σου

ο Θιός καλό να πέμπει!

Του χρόνου να ξανάρθωμε

και δίπατο να βρούμε
και στα κερκέλια του σπιτιού

δεμένα δυο μπεγίργια.
Το να για την αρχόντισσα

να πηαίνει στ’αγιομήσα,
τ'άλλο για τον αφέντη μας

να βγαίνει στο σεϊρι…

Δώστε μας για τον κόπο μας,

ό,τι ‘ναι ο ορισμός σας
και ο Χριστός μας πάντοτε

να είναι βοηθός σας.

Η λέξη κάλαντα  δεν προέρχεται από τη λατινική kalendae ή calendae ( =  αρχή του μήνα, νουμηνία κ.α.), όπως ισχυρίζονται πολλοί, γιατί τόσο η λέξη «κάλαντα» όσο και η λατινική λέξη calendae παράγονται από τα θέματα των ελληνικών λέξεων  «καλέω-ώ» = ονομάζω, εκφωνώ, λέω κ.α. και (κ)άδω > άδω = ψάλω, τραγουδώ, εκφωνώ κ.α.,  απ΄όπου και τα: καλούμαι, κάλεσα, καλεσμένοι, καλούμενος, εγκαλούμενος, τα καλούνται – κάλαντα κ.α. 

Το ελληνικό ρήμα καλέω - καλώ στα λατινικά λέγεται kalo ή calo, απ΄όπου και τα calendae, calendarium = το ημερολόγιο (= οι σημειώσεις για τις ονομαστικές εορτές) ή το βιβλιάριο λογαριασμών (= οι ονοματικοί λογαριασμοί) κ.α. και συνεπώς κάλαντα = τα καλούντα, τα καλούμενα, τα ονομαστικά, οι ευχές ή οι κάθε είδους ευχές, εκφωνήσεις κ.τ.λ. κατά τις ονομαστικές εορτές.  Ετυμολογικά οι λέξεις «κάλαντα» και calendae φαίνεται να περικλείουν και τις λέξεις: κάλος/καλούδια, καλινδέομαι = πηγαινοέρχομαι

Το ελληνικό ρήμα «(κ)άδω > άδω» στα λατινικά λέγεται cado, = ψάλω, τραγουδώ, εκφωνώ  ή τα λέω ωραία, σε φωνή και περιεχόμενο κ.α. απ΄όπου και τα:  cadatta /cadada = καντάδα κ.α.

Το έθιμο με τα κάλαντα ξεκίνησε από την αρχαία Ελλάδα. Τα παιδιά κρατούσαν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, στολισμένο με καρπούς και άσπρο μαλλί (η λεγόμενη ειρεσιώνη, από το έριο = μαλλί), γύριζαν και τραγουδούσαν και τους έδιναν δώρα. Μετά, πήρε το έθιμο αυτό και η Ρώμη. Στο Βυζάντιο κρατούσαν ραβδιά, ή φανάρια, ή ομοιώματα πλοιαρίων ή και κτιρίων, στολισμένα και τραγουδώντας, συνόδευαν το τραγούδι με κρούση τριγώνου ή τυμπάνου. Περίφημος δε είναι ο σχετικός πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα ο τυμπανιστής - 1832- 1927.

(Περισσότερα βλέπε πιο κάτω)

Η νηστεία των Χριστουγέννων

Σαράντα (40 μέρες) νωρίτερα από τα Χριστούγεννα ξεκινά η νηστεία Των Χριστουγέννων. Οι πιστοί δεν καταναλώνουν καθόλου ζωικά προϊόντα: κρέας, γαλακτοκομικά, αυγά.

Τα καλοχερίδια

Καλοχερίδια (τα) λέγονται τα γλυκίσματα και εδέσματα: μελομακάρονα, ξεροτήγανα κ.τ.λ.

Πλησιάζοντας προς τα Χριστούγεννα, τα σπίτια καθαρίζονταν σχολαστικά και λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα οι νοικοκυρές φτιάχνουν διάφορα ειδικά για τις ημέρες γλυκίσματα και εδέσματα, όπως π.χ.: μελομακάρονα, ξεροτήγανα, κουβαρωτούς (λουκουμάδες), λουκουμάκια κ.α, καθώς  ομαθιες, σίγλινα κ.τ.λ.,  τα οποία φυσικά τρώγονταν την ημέρα των Χριστουγέννων και εξής, δηλαδή με την λήξη της νηστείας.

Το χριστόψωμο αποτελεί το βασικό ψωμί των Χριστουγέννων και το ευλογημένο, αφού αυτό  σταυρώνεται –ευλογείται πριν φαγωθεί και θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του. Για την παρασκευή του χριστόψωμου χρησιμοποιούνται  ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι , ροδόνερο , μέλι , σουσάμι , κανέλα και γαρίφαλα, και όταν το πλάθουν λένε: "Ο Χριστός γεννιέται , το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει. "Με τη μισή ζύμη φτιάχνεται η κουλούρα. Με την υπόλοιπη φτιάχνεται ο σταυρό με λουρίδες απ΄ τη ζύμη. Στο κέντρο μπαίνει ένα άσπαστο καρύδι (το Πάσχα μπαίνει ένα κόκκινο αυγό). Στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια , φύλλα, καρπούς, πουλάκια.  

Την ημέρα του Χριστού, ο νοικοκύρης παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, κόβει και το μοιράζει σ' όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονται στο τραπέζι. Μερικοί, εδώ βλέπουν ένα συμβολισμό της Θείας κοινωνίας. 'Όπως ο Χριστός έδωσε τον άρτο της ζωής σε όλη την ανθρώπινη οικογένειά του.

Η ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑ

Η βασιλόπιτα δεν υπήρχε παλιά στην Κρήτη πλην μόνο τα χριστόψωμα, όπως προείπαμε, και τα κουλουράκια για τα μικρά παιδιά, τα οποία ήταν καλύτερα και πιο αγνά από τα σημερινά.

Το σφάξιμο του χοίρου και το μπαλόνι

Στα κρητικά χωριά, λίγο παλιότερα, οι νοικοκυραίοι ή όσοι νήστευαν τη σαρακοστή που προηγείται των Χριστουγέννων, μολις άρχιζε η Σαρακοστή αγόραζαν ένα ζωντανό μικρό γουρουνάκι, το οποίο έσφαζαν την παραμονή Χριστουγέννων, για να εορταστεί την αύριο το γεγονός. Η σφαγή των γουρουνιών γίνονταν την ίδια ημέρα, την παραμονή Χριστουγέννων, απ' όλους, γεγονός τους χωριανούς, κάτι που αποτελούσε πανηγύρι για τα μικρά παιδιά, τα οποία μάλιστα πολλές φορές μάλωναν μεταξύ τους για το ποιος θα πάρει τη φούσκα (ουροδόχο κύστη) του χοίρου, για να την κάνει μπαλόνι.

Την δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων, οι χωρικοί χριστιανοί έκοβαν το κρέας του χοίρου και έφτιαχναν:

• Τα λουκάνικα

• Τα απάκια: καπνιστό κρέας

• Η πηχτή (τσιλαδιά): αφαιρείται κάθε ίχνος κρέατος από το κεφάλι του γουρουνιού και όλα μαζί βράζονται. Ο ζωμός με ειδική προετοιμασία μετατρέπεται σε πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος.

• Τα σύγλινα, δηλαδή το κρέας του γουρουνιού κομμένο σε μικρά κομμάτια, που το έψηναν και το έβαζαν σε μεγάλα δοχεία και το κάλυπταν με το λιωμένο λίπος του ζώου. Το λίπος έπηζε μόλις έχανε τη θερμότητα του και το κρέας μπορούσε να διατηρηθεί έτσι για αρκετούς μήνες.

• Οι ομαθιές, η κοιλιά και τα έντερα του χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια συκώτι.

• Οι τσιγαρίδες, κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που το έτρωγαν με ζυμωτό ψωμί για κολατσιό στην εξοχή, όταν μάζευαν τις ελιές.

Τίποτα δεν πήγαινε χαμένο από το χοίρο των Χριστουγέννων, για κάθε κομμάτι του ζώου υπήρχε κάποια χρήση. Ακόμα κι αυτή η ουροδόχος κύστη, η «φούσκα» όπως λέγεται, πλυνόταν και καθαριζόταν και μετά φουσκωνόταν και γινόταν μπάλα, το σημερινό μπαλόνι, πολύτιμο δώρο για τα παιδιά της εποχής εκείνης.

Η «καλή χέρα»

Μετά τα Χριστούγεννα ακολουθεί η Πρωτοχρονιά, γιορτή που όλα τα παιδιά περιμένουν με λαχτάρα κάποιο δώρο είτε από το νονό είτε από τους γονείς και φίλους. Στην Κρήτη παλιά αντί για παιγνίδια έδιναν ως δώρο στα παιδιά γλυκίσματα και κάποια χρήματα και αυτό λεγόταν «καλή χέρα» (= το φιλοδώρημα, το χαρτζιλίκι των γιορτών). Η καλή χέρα γίνεται απαραίτητα στα παιδιά από τους σύντεκνους, γονείς και συγγενείς.

Το ποδαρικό

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς κάθε μέλος της οικογένειας βγαίνει έξω, παίρνει μια πέτρα και τη βάζει μέσα στο σπίτι και αφου κάτσει πάνω σ’ αυτή λέει μια ευχή κάνοντας το σταυρό του και λέγοντας π.χ.:

«Κλου-κλου στα ορνίθια μας, καλοχρονιά στο σπίτι μας,

αρνιά και ρίφια θηλυκά και κοπέλα αρσενικά.

Μετά οι γονείς κάνουν τη καλή χέρα στα παιδιά. Το αυτό κάνει και κάθε επισκέπτης ή λέγοντας π.χ.: «Σιδερένιο και στέρεο το σπίτι σας» ή :

«Κλου-κλου στα ορνίθια σας, καλοχρονιά στα σπίτια σας,

αρνιά και ρίφια θηλυκά και κοπέλα αρσενικά

Πολλοί άνθρωποι είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί ακόμα και σήμερα για το ποιος θα τους κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους, δηλαδή ποιος θα μπει πρώτος στο σπίτι τους τον καινούριο χρόνο. 'Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο  που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να έρθει την Πρωτοχρονιά σπίτι τους και να τους κάνει ποδαρικό. Συνήθως προτιμούν ένα μικρό παιδι΄(αγόρι, αν  το σπίτι έχει πολλά κορίτσια, άλλως κορίτσι), επειδή τα παιδιά είναι αθώα και στην καρδιά τους δεν υπάρχει η ζήλια κι η κακία.

Ο Αγιασμός υδάτων, σπιτιών και ζώων

Την ημέρα των Φώτων ο παπάς περνά από όλα τα σπίτια του χωριού, για να τα αγιάζει. Πάει ακόμη και στις πηγές και  στους στάβλους και στις στάνες, για να αγιάσει και τα νερά (να φύγουν οι καλικάντζαροι και οι δαίμονες) και τα ζώα.  Οι χωρικοί από ευχαρίστηση και μόνο δίδουν στο παπά μικρό φιλοδώρημα ή λίγο λάδι ή άλλα προϊόντα για τον κόπο του.

ΚΡΗΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

«ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΖΕΥΓΑ>>

ΚΡΗΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ

1.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ   

2.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ (ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΓΡΑΦΗΣ)

3.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

4.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΡΗΤΟΡΙΚΗ

5.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

6.       ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΤΟΠΟΙΙΑ

7.       ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

8.       ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ  

9.       Η ΑΘΗΝΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΔΡΥΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΛΠ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ)   

10.    Η ΓΡΑΦΗ (ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΡΑΦΗΣ , ΕΙΔΗ ΚΛΠ)

11.    Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ (ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΦΟΡΑ  ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ)

12.    Η ΘΗΒΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΔΡΥΣΗ, ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ   ΚΛΠ)   

13.    Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ,  ΠΡΟΦΟΡΑ ΚΛΠ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ )

14.    Η ΣΠΑΡΤΗ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΙΔΡΥΣΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΚΛΠ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ) 

15.    ΚΡΗΤΑΓΕΝΗΣ ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΤΡΟ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

16.    ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΦΟΡΕΣΙΕΣ

17.    ΚΡΗΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ   (ΟΝΟΜΑΣΙΑ, ΚΑΤΑΓΩΓΗ, ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ)

18.    ΚΡΗΤΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ - ΧΟΡΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΝΟΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

19.    ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: (ΔΥΣΛΕΞΙΑ, ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ κ.α.).

20.    ΜΙΝΩΙΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ

21.    ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ (ΕΦΕΥΡΕΤΗΣ, ΕΙΔΗ ΚΛΠ),

22.    ΝΑΥΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΣ 

23.    ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΚΡΗΤΗΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΩΝ 

24.    ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

25.    ΠΕΡΙ ΘΥΣΙΩΝ ΑΝΘΡΩΠΟΘΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΚΡΕΑΤΟΦΑΓΙΑΣ

26.    ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ, ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ (ΖΩΔΙΑ), ΜΑΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΝΤΕΙΑ

27.    Η ΚΙΘΑΡΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΗΣ, Η ΛΥΡΑ ΚΑΙ Ο ΑΥΛΟΣ ΕΠΙΝΟΗΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΚΡΗΤΕΣ

28.    Η ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ, Η ΚΑΝΤΑΔΑ, Η ΡΙΜΑ, ΤΟ ΡΙΖΙΤΙΚΟ, Ο ΑΜΑΝΕΣ ΚΛΠ

29.    ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

30.    ΨΕΥΔΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ