ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ & ΦΙΛΩΝ

 ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΙΑ ΚΡΗΤΗ – ΑΓΑΠΗ - ΠΑΣΧΑ (- ΑΡΧΙΚΗ)

 ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΧΑΡΑΣ - ΛΥΠΗΣ

 ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΓΑΜΟΥ - ΑΡΡΑΒΩΝΑ

 ΡΙΖΙΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ & ΧΟΡΟΙ ΚΡΗΤΗΣ

 ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ  ΚΛΗΔΟΝΑ

ΚΡΗΤΙΚΟΣ  ΓΑΜΟΣ

 ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ - ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

1. Η συνάντηση, η γνωριμία, ο προξενητής, το λογοδόστεμα, η μνηστεία, η απαγωγή, το προικοσύμφωνο και ο γάμος

Συνήθως οι νέοι και οι νέες της Κρήτης παντρεύονται με αγάπη και αν δεν το εγκρίνει ο πεθερός και η πεθερά, το ζευγάρι «κλέβεται», δηλαδή ο γαμπρός παίρνει τη νύφη και φεύγουν σε άγνωστο μέρος ή πιο απλά ο γαμπρός κάνει ό,τι έκανε και ο συμπατριώτης του (ο Κρηταγενής) θεός Δίας,  που απήγε, «ταύρος χειροήθης γενόμενος», την Ευρώπη από τη Φοινίκη  και την έφερε στην Κρήτη όπου τρισευτυχισμένοι έκαναν μετά δυο παιδιά, το Μίνωα και το Ραδάμανθυ (κατά τον Ηρόδοτο και το Σαρπηδόνα). 

Το λέει και η λαϊκή ρύση:

Άμα θέλει η νύφη κι ο γαμπρός

-τύφλα να ‘χει η πεθερά κι ο πεθερός.

Ωστόσο υπάρχουν και πάρα πολλοί νέοι και νέες που για διάφορους λόγους παντρεύονται με συνοικέσιο, δηλαδή με τη μεσολάβηση τρίτου προσώπου, του καλούμενου προξενητή. Στην περίπτωση αυτή αρχικά γίνεται συνάντηση των νέων, για να δει ο ένας τον άλλον οφθαλμικά, αν δεν έχουν  ιδωθεί πιο πριν,  και ακολουθούν κρυφές συναντήσεις των νέων για καλύτερη γνωριμία.  Μετά από την απόφαση του νέου και της νέας να πάνε για γάμο, ακολουθεί η έγκριση της οικογένειας, ο αρραβώνας (= επίσημος συμφωνία, με παπά και προικοσύμφωνο) ή το «λογοδόστεμα» (= ανεπίσημος αρραβώνας, χωρίς παπά, απλώς συμφωνία με τα λόγια).

Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι και ο υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει, όχι μόνο να ακολουθήσει τη συμβουλή του, αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή αντίθετη γνώμη του.

Η επίσημη έγκριση των γονιών και κυρίως του πατέρα  για το γάμο  γίνεται συνήθως παρουσία παπά, που ευλογεί τα δακτυλίδια και αφού συνταχθεί το «προικοσύμφωνο», που ορίζει τις οικονομικές λεπτομέρειες του γάμου, παρουσία του προξενητή (αν έχουμε γάμο από προξενιό), ορίζεται και η ημερομηνία του μυστηρίου του γάμου.

Σε περίπτωση που έχουμε γάμο από έρωτα κατά τον αρραβώνα ο γαμπρός δεν θέτει καμιά αξίωση. Παίρνει ό,τι του δώσει ή γράψει στο προικοσύμφωνο ο πεθερός.

Ο αρραβώνας  γίνεται σε στενό οικογενειακό κύκλο με φαγοπότι και  μαντινάδες, όπως π.χ. τις εξής:

Απόψ' αρραβωνιάζομαι με σένα κοπελιά μου

και τη χαρίζ' ολόψυχα σε σένα την καρδιά μου

Απόψ' αρραβωνιάζομαι κι ο Θιός να μ' αξιώσει

να βρω κουμπάρο άξιο να μας εστεφανώσει

Ήρθε ο καιρός οι δυο καρδιές να σμίξουνε ομάδι

κι η μια τσ'αλλής να δώσουνε τσ' αγάπης το σημάδι

Νύφη δε θέμε πλούτη μεις μόνο την ομορφιά σου

απου 'χει το κορμάκι σου και η σεμνή καρδιά σου

Στις ακριβές σας τσι χαρές να ξαναμαζωχτούμε

κι από τα βάθη τση καρδιάς πάλι να ευχηθούμε

2. Το κάλεσμα, τα κανίσκια, τα χαρίσματα κλπ

Μερικές μέρες πριν από το γάμο, ο πατέρας της νύφης και του γαμπρού στέλνουν κάποιο, τον λεγόμενο «καλεστή», για να ανακοινώνει σε συγγενείς και φίλους την ημερομηνία και τον ιερό ναό που θα τελεστεί ο γάμος και συνάμα να τους προσκαλέσει για το μυστήριο. Σήμερα  αντί του καλεστή, έχουμε τα προσκλητήρια του γάμου στα οποία αναγράφονται και μαντινάδες.

Στο νέο μας ξεκίνημα σας θέλουμε κοντά μας

Να μοιραστούμε όλοι μαζί τη μέρα της χαρά μας

Στη μεγαλύτερη χαρά που σαν γονιός θα νοιώσω

Θέλω και φίλους και εδικούς τότε να καμαρώσω.

Καλούνται απαραίτητα όλοι οι συγγενείς μέχρι δεύτερα ξαδέλφια, όλοι οι γείτονες , όλοι οι φίλοι και όλες οι αρχές (πρόεδρος, δήμαρχος, αστυνόμος κ.τ.λ.). Αν υπάρχει έριδα μεταξύ της οικογένειας του γαμπρού ή της νύμφης με κάποιον από τους καλεσμένους, γίνεται συμφιλίωση (ανακωχή, δηλαδή κάτι ως η «Ολυμπιακή εκεχειρία»). Άρχοντας θεωρείται εκείνος ο πατέρας που έχει την δυνατότητα να καλέσει  στο γάμο του παιδιού του όλο το χωριό και όλες τις αρχές.

Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και οι φίλοι στέλνουν δώρα, τα λεγόμενα "κανίσκια",  στους γονείς που παντρεύουν τα παιδιά τους, που συνήθως είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες, με  σκοπό να τους βοηθήσουν να  κάνουν ένα πλούσιο γάμο, ένα γάμο που να μη λείπει τίποτα. Στο νέο ζευγάρι δίδονται και τα καλούμενα «χαρίσματα» (φάκελοι με χρήματα) ή ακριβά είδη σπιτιού, ώστε να βοηθηθεί στο στήσιμο του νέου τους σπιτιού.

Σε όλους τους καλεσμένους, οι γονείς του γαμπρού και της νύφης προσφέρουν απαραίτητα μια κουλούρα με υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο σ' αυτές τις περιπτώσεις, καθώς και ένα κομμάτι κρέας, αν ο γαμβρός είναι βοσκός.

Όταν οι καλεσμένοι φέρουν τα δικά τους δώρα στο σπίτι που θα μείνει το νέο ζευγάρι,  τους προσφέρεται κρητικό κέρασμα, δηλαδή  καρύδια, αμύγδαλα, νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι (ξεροτήγανα), τσικουδιά  ή κρασί κ.α.

3. Τα προικιά, το στόλισμα του κρεβατιού κλπ

Στο σπίτι της νύφης μαζεύονται οι κοπελιές την Παρασκευή προ του γάμου και κατασταίνουν (ετοιμάζουν) τα προικιά της νύφης. Τα προικιά ή προυκιά είναι τα διάφορα κινητά περιουσιακά στοιχεία και κυρίως τα υφαντά, τα κεντήματα, τα πλεκτά κλπ. Στη συνέχεια τα προικιά μεταφέρονται με πομπή, συνοδεία μουσικών,  στο σπίτι που πρόκειται να στεγάσει τους νεόνυμφους, για να περάσουν όλοι οι χωριανοί και να τα δουν. Εκεί  η νύφη με τις φίλες της στολίζει και το κρεβάτι όπου θα κοιμηθεί με το γαμπρό, κατά την ώρα των οποίων λέγονται ωραίες μαντινάδες, όπως:

Ένα ανέφελο περνά κι έχει νερό και στουπα

Ας είναι καλορίζικη τση νύφη μας η προυκα.

Ρύζι να τση πετάξετε απάνω στα προικιά τση

Για να ριζοβλαστώσουνε και τα παιδόγγονά τση

Την Κυριακή, δηλαδή την ημέρα του γάμου, και πριν ξεκινήσουν η νύφη και ο γαμπρός για την εκκλησία προκειμένου να γίνει το μυστήριο γίνεται και το στόλισμα της νύφης από τις φίλες της, καθώς και το ξύρισμα – στόλισμα του γαμπρού από τους φίλους του, κατά την ώρα των οποίων λέγονται ωραίες μαντινάδες, όπως:

Πρώτα απ΄όλα εύχομαι, με τις ευχές αρχίζω

Η ώρα η καλή να ‘ρθει τώρα που σε στολίζω.

Νύφη μου κερά νύφη μου, μέσα στο νυφοστόλι

Σήμερα σε στολίζουνε οι δώδεκα Αποστόλοι

Αστράφτει στον ήλιο ο χρυσός και μες τη νύχτα τα’ άστρο

Αστράφτει και η νύφη μας στο νυφικό της άσπρο.

Ντύσου στολίσου μερακλή γαμπρέ και ξεκινούμε

Κι η νύφη αναμένει σε κι ας μη καθυστερούμε

Όμορφη που ‘ναι η νύφη μας, όμορφος κι ο γαμπρός μας

Πραγματικά ταιριαστό που ‘ναι το ανδρόγυνό μας

4. Ο γάμος, το ψίκι κλπ

Αν η νύφη είναι από άλλο χωριό ή από απομεμακρυσμένη γειτονιά, γίνεται το λεγόμενο «ψίκι». Δηλαδή νέοι φεύγουν από το σπίτι του γαμπρού με άλογα ή ημίονους, συναγωνιζόμενοι ως τις ιπποδρομίες, και πάνε στο σπίτι της νύφης προκειμένου να της ανακοινώσουν το ευχάριστο νέο, δηλαδή ότι ο γαμπρός δεν αθέτησε την υπόσχεσή του για γάμο, καθώς και ότι έρχεται σε λίγο μαζί με τους καλεσμένους του, για να γίνει ο γάμος. Ο πρώτος καβαλάρης που θα φέρνει  τη χαρμόσυνο είδηση στη νύφη  παίρνει μια ωραία κουλούρα από τα ίδια της τα χέρια και η ίδια βάζει και στο κεφάλι του αλόγου ένα άσπρο κρουσσαλιδάτο μανδήλι (τα κρόσσια στο άσπρο μανδήλι είναι τα δάκρυα της χαράς). Στη συνέχεια ο νικητής με το άλογό του πάει μπροστά και οδηγεί τη νύφη με την πομπή των μεταφορικών μέσων στην εκκλησία όπου θα γίνει ο γάμος.

Αν η νύφη είναι από το ίδιο χωριό με το γαμπρό, ο γαμπρός με τον κουμπάρο και τους καλεσμένους πάνε με πομπή στο σπίτι της νύφης, για να την πάρουν και να την οδηγήσουν στην εκκλησία.  Μπροστά στην πομπή πάνε τα μουσικά όργανα, με νυφικούς σκοπούς και μαντινάδες,  ακολουθούν ο γαμπρός με τον κουμπάρο και πίσω τους οι καλεσμένοι. Δεν ακολουθούν την πομπή οι γονείς του γαμπρού. Αυτοί θα παραμείνουν σπίτι αναμένοντας το γιο τους να τους φέρει τη νύφη ευλογημένη. Απλώς ο πατέρας ή ο μεγάλος αδελφός του γαμπρού, αφού ρίξει με το όπλο του  τρεις μπαλωθιές (στο όνομα του πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος) και λέγοντας «Ει στο όνομα του πατρός και του υιού και του Αγίου πνεύματος - η ώρα η καλή παιδί μου», δίνει το έναυσμα για να ξεκινήσει η πομπή.  Φτάνοντας στο σπίτι της νύφης οι καλεσμένοι του γαμπρού με μαντινάδες πείθουν την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα, που μέχρι τότε παραμένει κλειστή.

Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας

που'ναι στολίδι και πρεπιά στο σόι το δικό μας.

Ανοίξετε την πόρτα σας  να δείτε το γαμπρό μας

και αν έχετε παράπονο να μας το πείτε εμπρός μας

Νύφη, άνοιξε την πόρτα σου γιατί ο γαμπρός αναμένει,

για να του δώσεις την καρδιά, με πέπλο στολισμένη.

Ανοίξετε την πόρτα σας να δείτε το γαμπρό μας

Τέτοιο σγουρό βασιλικό δεν έχει το χωριό μας.

Και από μέσα από το σπίτι της νύφης ακούγεται:

Σιγά-σιγά μη βιάζεστε κι η πόρτα μας θ’ ανοίξει,

γιατί έχει η νύφη αδέλφια και γονείς να τσ’ αποχαιρετίσει.

Άγια να είναι η στιγμή, κάνομε το σταυρό μας

κι ανοίγομε την πόρτα μας στο ζηλευτό γαμπρό μας

Μετά μπαίνει ο γαμπρός μέσα στο σπίτι με μια ανθοδέσμη από τριαντάφυλλα και αφού χαιρετά και φιλά το χέρι των γονιών της νύφης, παίρνει την ευχή τους,  ζητά το χέρι της νύφης, για να την οδηγήσει στην εκκλησία. Η νύφη, ύστερα από κάλεσμα των γονιών της, βγαίνει από το ιδιαίτερο δωμάτιο της και δίνει το χέρι της στο γαμπρό και παράλληλα του δίδει ένα γλυκό ερωτικό φιλί. Ακολούθως το χτύπημα της καμπάνας ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την εκκλησία. Τότε ακούγονται πολλές μαντινάδες, όπως η εξής:

Σήκω κι αποχαιρέτισε, νύφη, την εδικολογιά σου,

Δώσε τα κλειδιά στη μάνα σου κι ‘αμε να βρεις δικά σου.

Ο γαμπρός, μετά από αυτό, βάζει δεξιά του τη νύφη και ξεκινούν για την εκκλησία. Μπροστά πάνε τα όργανα, μετά το ζευγάρι και μετά οι καλεσμένοι με τα όπλα τους και το ρύζι ή στάρι που θα ρίξουν στην  εκκλησία συμβολικά, για να «ριζώσει» το νέο ζευγάρι. Όταν φτάσουν στην εκκλησία ακούγονται οι μαντινάδες:

Άνοιξε πόρτα της εκκλησίας πόρτα του παραδείσου

Να κατεβούν οι άγγελοι τη νύφη να βλογήσουν

Ανοίχτε πόρτες της χαράς, πόρτες της εκκλησίας

Στ’ ανδρόγυνο που γίνεται το ταιριαστό ζευγάρι

Να το βλογήσει ο Θεός και ευλογημένο να ‘ναι

Και αυτοί και οι απόγονοι κι αυτοί και τα παιδιά τους.

Ω Παναγιά  Δέσποινα  με το Μονογενή σου

 στο ανδρόγυνο που γίνεται να δώσεις την ευχή σου

Να ζήσουν να γεράσουνε ως τη στερνή πνοή τους

Στη τελετή μέσα στην εκκλησία, αν η νύφη πατήσει το γαμπρό στο πόδι (κατά τη στιγμή που λέει ο παπάς «η δε γυνή να φοβείται τον άντρα», που η πραγματική ερμηνεία του είναι «η δε γυνή να σέβεται τον άνδρα»), ο γαμπρός έχει δικαίωμα να  «σχολάσει» το γάμο.

Μετά το νέο ζευγάρι οδηγείται στον περίβολο της εκκλησίας όπου μαζί με τους καλεσμένους χορεύουν παραδοσιακούς χορούς της χαράς και συνάμα οι καλεσμένοι τους εύχονται δια χειραψίας «Βίο ανθόσπαρτο και πολλούς απογόνους!».

Στη συνέχεια το νέο ζευγάρι οδηγείται με πομπή  στο σπίτι των γονιών γαμπρού, απ΄όπου περνούν τους πετούν ρύζι και ροδοπέταλα,  όπου η πεθερά ταΐζει τη νύφη μελοκάρυδο, για να την καλοπιάσει. Όταν φτάσουν εκεί ακούγονται οι μαντινάδες:

Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά της νύφης

Να δεις τον όμορφό σου γιο μια κόρη σου τη φέρνει

Πρόβαλε μάνα του γαμπρού και πεθερά τση νύφης

Και κράθιε και ροδόσταμνο να τσι ροδοσταμνίσεις

Από εκεί μετά το νιόπαντρο ζευγάρι οδηγείται στο σπίτι όπου πρόκειται να στεγάσει τα όνειρα τους. Μόλις φτάσουν εκεί ο γαμπρός  χαράζει ένα σταυρό στη πόρτα και η νύφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι, για να γίνει ο γάμος γλυκός σαν το μέλι και καρπερός σαν το ρόδι. Παράλληλα οι πατεράδες και ιδιαίτερα του γαμπρού από χαρά ρίχνουν τουφεκιές, ενώ ακούγονται και πολλές μαντινάδες όπως οι εξής:

Νύφη να μπεις στ'αρχοντικό με το δεξί σου πόδι

και να σκορπίσεις ύστερα κατάχαμα ένα ρόδι.

Νύφη στο σπίτι που θα μπεις δίχως κουβέντα άλλη

η ευτυχία κι η χαρά να ‘ναι με το τσουβάλι.

Άγια να ‘ναι η στιγμή, ο θιός να βοηθήσει

Ο ένας για τον άλλονε να μην βαρυγκωμήσει

5. Το γαμήλιο γλέντι, το γαμοπιλαφο και ο αντίγαμος

Μετά τα τελετουργικά του γάμου που είδαμε πιο πριν ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι σε κάποια πλατεία ή σε κάποιο άλλο ανοικτό χώρο (οικόπεδο ή κοσμικό κέντρο). Το γλέντι ξενικά με άφθονα φαγητά, ποτά και κρητικά εδέσματα στρωμένα πάνω σε τάβλες και συνεχίζεται με χορό μέχρι πρωίας. Τα φαγητά του γάμου είναι κυρίως βραστό αρνί ή γίδα, πιλάφι ή μακαρόνια με ανθότυρο, γουρουνόπουλο ψητό  κ.α. είναι Την επόμενη μέρα, μόλις ξυπνήσει το ζευγάρι, αρχίζει ο «Αντίγονος». Δηλαδή ακολουθεί ένα νέο πανηγύρι όπου τρώγονται όσα φαγητά έχουν μείνει. Στα γλέντα αυτιά ακούγονται πολλές μαντινάδες, όπως οι εξης:

Σήμερα γάμος γίνεται σ’ ωραίο περιβόλι

Σήμερα αποχωρίζεται η μάνα από την κόρη

Σήκω περπάτα αϊτέ και άνοιξε τα φτερά σου

να πεταχτεί η πέρδικα που 'χεις στην αγκαλιά σου

Έπιασε η νύφη στο χορό κι όποιος τη συνοδεύει

να ρίχνει καλορίζικα στον τόπο που χορεύει.

Έπιασε η νύφη στο χορό και κάμετέ τση τόπο

Σαν περιστέρα φαίνεται στη μέση των ανθρώπω

Λεβέντης είναι ο γαμπρός, λεβέντικα χορεύει

Τρίζει η γης όπου πατεί και δε τση χωρατεύει.

ΕΥΧΕΣ

Δίνω ευχές, πολλές ευχές  και με χαρά περίσσια

Του χρόνου σαν και σήμερα να ‘ναι και στα βαφτίσια.

Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός ευτυχισμένα χρόνια

Να τους αξιώσει ο θεός να δουν παιδιά κι εγγόνια.

Να ζήσει χρόνους εκατό ετουτο το ζευγάρι

Και να ‘χει πάντα φώτιση απ του θεού τη χάρη.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΕΡΙΣΥΝΑΚΗΣ

ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΕΥΧΕΣ ΓΑΜΟΥ

Όσα έχει ο Απρίλης λούλουδα

κι η Κρήτη χελιδόνια

Ευχόμαστε να ζήσετε

ευτυχισμένα χρόνια

Όσες χιλιάδες κύματα

την Κρήτη μας κτυπούνε

Τόσες να είναι οι χαρές

που θα ‘ρθούν να σας βρούνε

Γαμπρέ τη νύφη ν'αγαπάς

σαν και τον απατό σου

και συ κερά νυφούλα μας

τον άντρα το δικό σου

Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός και μέχρι χίλιους χρόνους

Και της αγάπης το δεντρί να βγάλει χίλιους κλώνους!

Πουλιά κι αηδόνια κάθονται εις τα παράθυρά σας και λένε καλορίζικα να ‘ναι τα στέφανά σας

Να ζήσετε πάρα πολλά

κι ευτυχισμένα χρόνια

και να σας αξιώσει ο Θεός παιδιά

μα και πολλά εγγόνια

Νιόπαντροι καλορίζικα

να 'ναι τα στέφανά σας

και να 'ρθει ο ίδιος ο Θεός

απόψε στη χαρά σας.

Να ζήσετε χρόνια πολλά

και κάθε ευτυχία

θα είναι για μας τους φίλους σας

μεγάλη επιθυμία

Χαρές να δει τ’ ανδρόγυνο,

εγγόνια και δισέγγονα

βίο καλό, ανθόσπαρτο

κι ευτυχισμένα χρόνια.

Εύχομαι στο ζευγάρι  μας

χρόνια πολλά να ζήσει

τη λύπη και το στεναγμό

ποτέ να μη γνωρίσει

Μια μαντινάδα θα σα σας πω

σαν το καλό κεράσι

Τ’ ανδρόγυνο που θα γενεί

να ζήσει να γεράσει.

Να ζήσουνε κι οι δυο,

να πιούμε στην υγειά τους

να μας αξιώσει ο Θεός

να δούμε τα παιδιά τους

Ένα πουλάκι κελαηδεί

Τση λεμονιάς τα κλώνια

Τ`αντρόγυνο που γίνεται

Να ζήσει χίλια χρόνια

Χαρά στα μάτια του γαμπρού

Που διάλεξαν τη νύφη

Κι έβαλε στο σπίτι του

Αυτό το κυπαρίσσι

Ένα τραγούδι θα σας πω

Επάνω στο κεράσι

Τ` αντρόγυνο που γίνεται

Να ζήσει να γεράσει.

Ένα τραγούδι θα σας πω

Επάνω στη δεκάρα

Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός

Κουμπάρος και κουμπάρα.

Ένα πουλάκι κελαηδεί

Στης λεμονιάς τα κλώνια

Τ`αντρόγυνο που γίνεται

Να ζήσει χίλια χρόνια