ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΤΣΙΚΟΥΔΙΑ

Πίνω κρασί και δε μεθώ, ρακή και δε με πιάνει ….

(Απόσπασμα από την ομιλία του Προέδρου Κρητών και Φίλων Κρήτης Αγ. Παρασκευής Αττικής και Δ/ντη του Υπ. Πολιτισμού   κ. Αδαμάντιου (Μάκη) Κρασανακη στα Καζανέματα  - Γιορτή Τσικουδιάς που έγινε από τον εν λόγω Σύλλογο στην κεντρική Πλατεία Αγ. Παρασκευής στις 5/10/2013)

1. Η ΤΣΙΚΟΥΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΓΕΝΕΙΑ, ΦΙΛΙΑ  ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Η τσικουδιά στην Κρήτη πέραν των άλλων είναι ένδειξη φιλίας, ευγενείας και εργαλείο κοινωνικής επικοινωνίας. Δεν υπάρχει νοικοκυριό στην Κρήτη, χωρίς ένα μπουκάλι τσικουδιά άμεσα διαθέσιμο κάθε στιγμή. Με μια τσικουδιά  οι Κρητικοί εύχονται, αλλά και υποδέχονται τους επισκέπτες τους, μ΄ αυτήν  συζητούν και χωρατεύουν στα καφενεία, μ ‘ αυτή ξεπερνούν τις λύπες τους  και μ’ αυτή λύνουν  τις διαφορές τους.

_Μωρέ κοπέλι κρητικό, ιντάχεις μες στη βράκα;

Δυο βολαράκια ζάχαρης και μια μπουκάλα ράκα!

_Μπορεί να χωριστήκαμε μα η φιλιά μας μένει

Ένα ποτήρι τσικουδιά πάντα θα σε προσμένει.

_Σύντεκνε βάλε τσικουδιά κι εγώ θα πω μια μαντινάδα

να βγούμε εις την όρεξη να πάμε για καντάδα.

_Πες τη μαντινάδα, σύντεκνε, κι εγώ θενα φροντίσω

να φέρω τσικουδιά καλή, για να σ’ ευχαριστήσω.

_Γλέντα και  πίνε ,σύντεκνε, ρακή, του χρόνου ποιος το ξέρει

γη θα πεθάνεις, γη θα ζεις, γη θα 'σαι σ' άλλα μέρη.

_Σήφη, κόπιασε να κεράσω μια τσικουδιά και ό,τι είπαμε νερό κι αλάτσι.

_Μανώλη, στην υγειά σου και ο θεός να μας τη μακραίνει .. τη ζωή.

 Η επίσκεψη σε σπίτι Κρητικού χωρίς κέρασμα θεωρείται αγένεια ή δήλωση έχθρας και  η όλη διαδικασία του κεράσματος αποτελεί μια τελετουργία, ο σκοπός της οποίας δεν είναι ούτε να μεθύσει, ούτε να χορτάσει τους συνδαιτυμόνες, αλλά  απλά να κάνει ευχάριστη την κοινωνική συναναστροφή και συνάμα να δείξει την καλή και φιλόξενη διάθεση του οικοδεσπότη.  

_Με ένα μπουκάλι τσικουδιά και με καλή παρέα 

και τ’ άσχημα τα πράγματα, μας φαίνονται ωραία!

_Χαρώ την παρέα μας, να 'τανε κι' άλλη τόση

μα υπάρχει μπόλικη ρακή μέχρι να ξημερώσει.

_Ελάτε να γλεντήσουμε και τσικουδιές να πιούμε

κι από τσι πίκρες τση ζωής λίγο ν’ απαλλαγούμε.

_ Ελάτε να γλεντήσουμε και τσικουδιές να πιούμε

γιατί το  ψεύτη το ντουνιά δε θα τον ξαναδούμε.

2. Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΤΣΙΚΟΥΔΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ

Επειδή η μεγάλη κατανάλωση τσικουδιάς δημιουργεί μέθη, η οποία καμιά φορά φέρνει άσχημες καταστάσεις,  υπάρχει και ο δεκάλογος, ο οποίος λέει  τα εξής, που πρέπει να έχουμε υπόψη: Η πρώτη τσικουδιά φέρνει όρεξη, η δεύτερη υγεία, η τρίτη φέρνει τη χαρά, η τέταρτη ευτυχία, η πέμπτη φέρνει έξαψη ή εμετό,  η έκτη φλυαρία, η έβδομη φέρνει συμπλοκή, η όγδοη αστυνομία, η ένατη φέρνει το δικαστή κι η δέκατη κηδεία.

Ωστόσο υπάρχουν και ενστάσεις, κρίσεις και συμβουλές, όπως

Α) Του ερωτευμένου και του απογοητευμένου, που λένε:

­_Τον άντρα δεν το ξεκάνει η τσικουδιά ακόμη αν πιει και δέκα

τουλάχιστον πιο γρήγορα … απ΄ό,τι μια γυναίκα.

_Όση ρακή και να 'χω πιει δε μέθυσα ποτέ μου

μα σα σε δω μεθώ, σκέψη και λογισμέ μου.

_Πίνω κρασί, δε με μεθά,  ρακί δε με ζαλίζει

ως με μεθούν τα μάθια τση  όντε μ' αναντρανίζει

_Πίνω κρασί και δε μεθώ, ρακή και δε με πιάνει,

μα το φιλί σου το γλυκύ μπορεί να με τρελάνει

_Σαρανταδυό γραδώ τσικουδιά να πιεις να σ’ αναδράμει,

γιατί κακούργα το φιλί μου δίνεις δράμι-δράμι.

__Σαρανταδυό γραδώ τσικουδιά πίνω μα δε με πιάνει,

Εγώ στο κέφι για να ’ρθω, μια σου ματιά με φτάνει.

_Μ' ένα μπουκάλι τσικουδιά και δυο κουτιά τσιγάρα

καπνίζω, πίνω να ξεχνώ τα μαύρα μου τα χάλια.

_Στη γιορτή τση τσικουδιάς  με πήγε , για να παίξω,

να με μεθύσει ήθελε στα δίχτυα της να μπλέξω.

_Είναι ο σεβντάς σου  δυνατός σαν τη ρακή  την πρώτη

που  σε χτυπά στην κεφαλή κι ύστερα λες : «ω χαρώ τη»!

Β) Του συνετού και του νέου πότη:

_Χαίρεσαι με τσι τσικουδιές, βγάζεις κι ωραίους στίχους,

όμως περίσσια σα θα πιεις, θα κουτουλάς τσι τοίχους.

_Ανάθεμά τη ρακή  ίντα 'ναι αυτό που κάνει,

κι όταν την πίνω γίνεται το πάτωμα ταβάνι.

_Σαν πιεις τσικουδιά απ’ το λουλά, ζεστή απ’ το καζάνι,

μεζέ να φας πατάτα οφτή, όσο κι αν πεις τα κάνει.

Γ) Του …κτηνίατρου, συγγνώμη του πρακτικού γιατρού:

_Όποιος χορεύει και γλεντά και τη ρακή την πίνει,

Δε θέλει καρδιοτόνωση, δε θέλει ασπιρίνη.

Δ) Του ανταποδοτικού:

_Έλαβα τη μαντινάδα (το δώρο) σου κι εγώ στην αφεντιά σου

Πήρα μια μποτίλια τσικουδιά και πίνω στην υγειά σου

Ε) Του αντιμνημονιακού και του πολιτικού κλπ:

_Ελάτε να χορέψουμε και τσικουδιές να πιούμε

την κρίση να περάσουμε να μην κουζουλαθούμε.

_Ο άνδρας θέλει τσικουδιά κι η κοπελιά παιγνίδια,

Μνημόνια  και τροικανούς τους γράφουμε στα αρχεί….α.

3. Η ΤΣΙΚΟΥΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΠΟΤΟ, ΠΟΤΟ ΑΓΝΟ  ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΟ

Η τσικουδιά , η καλή, είναι η βασίλισσα των ποτών, γιατί αφενός είναι αγνό ποτό, δηλ.  δεν περιέχει επιπρόσθετα χρωστικές και   αρωματικές ύλες (γλυκάνισο κλπ) ούτε και βιομηχανικές αλκοόλες (= ποτά με πολύ υψηλό βαθμό οινοπνεύματος που παράγεται τεχνικά από πατάτες ή ζαχαρότευτλα κ.α.)  και αφετέρου παρέχει αγχολυτικές και χαλαρωτικές ιδιότητες με συνέπεια να μας ευφραίνει την καρδιά και το πνεύμα,  να  μας απολύει  από τις βασανιστικές σκέψεις, άρα να  μας ξεκουράζει, να διεγείρει  την όρεξη,  τη χώνεψη και τη θέρμη του σώματός μας. Τσικουδιά ζεστή, μάλιστα αν είναι και ανακατεμένη με μέλι μισό -μισό και λίγο πιπεράκι ή κανέλα, βοηθά στο  να ζεσταθούμε, ενώ τσικουδιά παγωμένη για να δροσιστούμε. Και όλα αυτά αρκεί να είναι ανόθευτη , να πίνεται με μέτρο και όπως πρέπει (δηλ. με παρέα, ρέγουλα και καλό μεζέ):

_Υπάρχουνε πολλά πιοτά σ' όλη την οικουμένη

Μα η  τσικουδιά είναι βασίλισσα, δαφνοστεφανωμένη.

_Να πίνετε όλοι τσικουδιά, γιατί ‘ναι βλογημένη

μόνο να πίνετε αγνή και όχι νοθευμένη

_Με μια ντομάτα, δυο ελιές, τρία παξιμαδάκια

πίνουν στην Κρήτη τσικουδιά και λεν΄ μαντιναδάκια.

_Μερικές τσικουδιές είν' αρκετές, για να περάσεις ωραία,

αρκεί να έχεις νόστιμα εδέσματα και όμορφη  παρέα.

_Σαν είναι η τσικουδιά καλή, ώφου καλά τα κάνει

πίκρες, καημούς και βάσανα ντελόγο τα ‘ποβγάνει.

_Με μαντινάδες και ρακές, με λύρα και λαούτα

απόψε θα γλεντήσουμε  να ξεχαστούμε απ ούλα

Σημειώνεται ότι:

Α) Τα άλλα οινοπνευματώδη ποτά (κρασί, μπύρα, ουίσκι κλπ) δε θεωρούνται στην Κρήτη ευγενή, φιλοξενίας, γιατί θεωρούνται και φτηνά και του φαγητού και τα άλλα (ουίσκι κλπ) και ακριβά και με πάρα πολύ οινόπνευμα, άρα τα ποτά αυτά είναι για αλλού.

Β) Η σπονδή του κεράσματος, δηλαδή οι ευχές και το τσούγκρισμα με τα ποτήρια, είναι κάτι ιερό και συνεπώς αφενός προσέχουμε πως τσουγκρίζουμε και αφετέρου ό,τι ειπωθεί εκεί τηρείται ευλαβικά ή κρατείται μπιστικό, αν απαιτείται. Τσούγκρισμα άτσαλο ή απρόσεχτο κλπ απαγορεύεται. Η αποφυγή τσουγκρίσματος ή  βίαιο τσούγκρισμα είναι ένδειξη μη σεβασμού, άρα πρόκληση ή δήλωση έχθρας.

Γ) Όταν πίνω τσικουδιά γίνομαι αμέσως αυτοκράτορας, βασιλιάς, Θεός, αλλά και κοσμοκράτορας.

4. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΡΑΚΗ Ή ΤΣΙΚΟΥΔΙΑ

Το 1989 ψηφίστηκε ο με αρ. 1576/89 κανονισμός της ΕΟΚ για τα οινοπνευματώδη ξενικά αλκοολούχα) ποτά στον οποίο οι Τούρκοι κατοχύρωσαν το όνομα «raki» και οι Έλληνες το όνομα τσικουδιά Κρήτης, Τσίπουρο Τιρνάβου κ.α.. Συνεπώς από το 1989 η ρακή στην Ελλάδα λέγεται πια επίσημα τσικουδιά, αν και η ονομασία ρακή είναι αρχαία ελληνική λέξη, και η κρητική ρακή ή τσικουδιά είναι διαφορετικό απόσταγμα από ό,τι το αραβικό αράκ και το τουρκικό ρακί. Αυτά είναι με γλυκάνισο, άρα είναι κάτι ως περίπου το ούζο. Όταν τους βάζεις νερό ασπρίζουν.

Σύμφωνα με ορισμένους η ελληνική ονομασία ρακή προέρχεται από το τούρκικη  ονομασία ρακί (το)  και εκείνο είτε από το φυτό τσικουδιά είτε από την αραβική λέξη «arak», που σημαίνει ιδρώτας  και «arak ή araki > raki =  το ποτό, που προξενεί τον ιδρώτα.  Κατ΄ άλλους τα ονόματα ρακή, ρακί, αρακ, raki κλπ  προήλθαν από το ότι   επινοήθηκαν στο Ιράκ. Ωστόσο όλα αυτά δεν ευσταθούν, γιατί:

Α) Η ελληνική ρακή ή τσικουδιά ονομάζεται ρακή, επειδή παράγεται από στέμφυλα ή κρητικά στράφυλα (από το στέμφω > στύβω κλπ) από ρώγες = αρχαία ελληνικά ραξ ή ιωνικά ρωξ  - ρώγες σταφυλιών, ονομάζεται ραξ > ρακή,  πρβ και λατινικά racemus (ιταλικά racimolo ) = o βότρυς, το σταφύλι, το τσαμπί με ρώγες, Racemite Bacchus = ο βοτρυοφόρος Βάκχος (= ο Διόνυσος) κ.α. Ονομάζεται και τσικουδιά,  επειδή στην Κρήτη τα στέμφυλα  λέγονται και τσίκουδα. Σε άλλα μέρη της Ελλάδος τα στράφυλα ονομάζονται τσίπουρα οπότε εκεί το απόσταγμά τους λέγεται  τσίπουρο.

Β) Με την ονομασία  aragh  λέγεται στην Ασία (Αρμενία ,  Ιράν, Αζερμπαϊτζάν και  Γεωργία) η βότ(κ)α και η ονομασία βότκα προέρχεται και αυτή από την αρχαία ελληνική λέξη Foινος > βότ(ρ)υς =  λατινικά vitis, vino κλπ, που σημαίνει το σταφύλι  (ράγματα-ράμματα = βοτρίδια, Ησύχιος), άρα και η λέξη arak > raki προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη ραξ, ρώγα > ρακή. Στα αραβικά έχει μεταφορική έννοια, δηλ. αρακ = απόσταγμα και μεταφορικά ιδρώτας

Γ) Το φυτό τσικουδιά, που το κανονικό του όνομα είναι τερέβινθος (Pistacia terebinthus) ή  και  κοκκορεβιθιά ή τραμιθιά ή τριμιθιά, ονομάζεται έτσι όχι γιατί βγάζει το ποτό τσικουδιά, αλλά, επειδή οι καρποί της είναι τσίκουδα ή σα τα ρεβίθια και από τους οποίους δε βγαίνει το ποτό τσικουδιά, αλλά το νέφτι. Η λέξη τσίκουδα, ενικός τσίκουδο, είναι παραλλαγή της λέξης κόκκοι  >    κούκουδα ή κουκούτσια ή κίκουδα > τσίκουδα … κοκορεβιθιά > τσικουδο-ρεβιθιά.

Δ) Δεν επιβεβαιώνονται από καμιά αρχαία πηγή. Υπενθυμίζεται ότι: α) Η  Ασία από Μακεδονία έως Ινδία, η Αίγυπτος κλπ επί διαδόχων Μ. Αλεξάνδρου και Βυζαντινής αυτοκρατορίας ήταν ελληνική περιφέρεια, άρα κάποιες λέξεις εκεί προέρχονται εκ της ελληνικής, β) Οι Τούρκοι και οι  Άραβες δεν έχουν παράδοση στα οινοπνευματώδη  ή τουλάχιστον όσο οι Έλληνες, αφού αυτοί δε ζούσαν αρχικά στη Μεσόγειο, όπου ευδοκιμεί η άμπελος, αλλά οι μεν στα βάθη της Ασίας οι δε στις ερήμους της Αφρικής και της Ασίας, γ) Ο εφευρέτης  του κρασιού και της αμπέλου, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς,  ήταν ο Έλληνας εκ Βοιωτίας Διόνυσος.  Γιοι του Διόνυσου και της Αριάδνης, κόρης του Μίνωα, ήταν ο Στάφυλος και ο Οινοπίωνας, οι οποίοι δίδαξαν την καλλιέργεια της Αμπέλου και την τέχνη της Οινοποιίας..

 (Περισσότερα βλέπε στο βιβλίο «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ», Α. Κρασανάκη)