ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ

ΚΡΥΣΤΑΛΛΕΝΙΑΣ

ΤΟΥ Α.Γ. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

Η ιερά Μονή Παναγίας Κρουσταλλένιας είναι κτισμένη σε έναν κατάφυτο με βελανιδιές λόφο (υψόμετρο 850 μ.) δίπλα από τα χωριά Άγιος Κωνσταντίνος και Μέσα Λασίθι  στο Οροπέδιο Λασιθίου. Είναι από τις ιστορικότερες μονές της Κρήτης και σίγουρα αξίζει να την επισκεφτείτε.

Ο κύριος ναός είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και εορτάζει με λαμπρότητα στις 15 Αυγούστου.

Η προσωνυμία Κρυσταλλένια, σύμφωνα με την παράδοση, οφείλεται  είτε στην ίδρυση του μοναστηριού από κάποια γυναίκα με το όνομα Κρουσταλλένια  είτε στο ότι σε κοντινή σπηλιά βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας ζωγραφισμένη σε κρύσταλλο είτε στο αποδιδόμενο στην Παναγία κοσμητικό επίθετο «Κρυσταλλένια», απηχώντας  την ωραιότητα της μορφής της, απαστραπτούσης ως «λαμπερόν κρύσταλλον».

Ιστορία της Ι.Μ. Κρυσταλλένιας

1241. Ίδρυση  Ιεράς Μονής Κρυσταλένιας.

1273: Μετά την επανάσταση των Χορτατσών που άρχισε από το οροπέδιο και επεκτάθηκε στην υπόλοιπη Κρητη, οι περίχαροι νικητές Κρητικοί αποσύρονται στο οροπέδιο και κατασκηνώνουν στη Κρουσταλλένια.

1293: Οι Ενετοί εκκενώνουν το Οροπέδιο Λασιθίου για δύο αιώνες καθώς είναι  κέντρο επαναστατικής δράσης. Η μονή ερημώνει και καταστρέφεται.

1543: Η ηγουμένη της μονής Παναγίας του Σπηλαίου στα Καλάβρυτα, Παλλαντία Ντανασή έρχεται στη Κρήτη και επανιδρύει τη μονή Κρουσταλλένιας, ενώ το οροπέδιο ξανακατοικείται.

1545: Η ηγουμένη της μονής Αγίας Μαρίνας των Καλαβρύτων, Θεόκλητη Ντανασή, αδερφή της Παλλαντίας, ιδρύει τη μονή Αγίας Πελαγίας κοντά στην Κρουσταλλένια.

1740: Βαφτίζεται εδώ ο Εμμανουήλ Ροβίθης από το Μαρμακέτω, που έγινε γνωστός ως Καπετάν Καζάνης και αποτέλεσε έναν από μεγαλύτερους οπλαρχηγούς των Κρητών. Το παρατσούκλι Καζάνης προέρχεται από το γεγονός ότι κατά τη βάπτισή του επιτέθηκαν Τούρκοι στην Κρουσταλλένια κι έσπασαν την κολυμπήθρα και προκειμένου να μη μείνει αβάπτιστο το παιδί, βαπτίστηκε μέσα σε καζάνι.

1821: Ο ηγούμενος της Ι.Μ. Κρυσταλέννιας Γερβάσιος συμμετέχει ενεργά στον αγώνα κατά των Τούρκων.

1823: Ο Αιγύπτιος Χασάν Πασάς καταλαμβάνει την μονή και την καταστρέφει ολοσχερώς.

1862: Η μονή ανακαινίζεται και ξανακατοικείται.

1866: Η μονή γίνεται έδρα της Επαναστατικής Επιτροπής του Αγώνα υπό το θρυλικό οπλαρχηγό καπεταν Μιχάλη Κόρακα  (1797-1882) και δημιουργείται εργαστήριο κατασκευής φυσιγγίων.

29 Μαΐου 1867: Μετά τη Γιγαντομαχία του Λασιθίου, οι Τούρκοι με αρχηγό των Κροάτη Ομέρ Πασά καταστρέφουν τη μονή ολοσχερώς, όπως και όλα τα χωριά του Οροπεδίου.

1870: Ιδρύεται δημοτικό σχολείο για τα παιδιά των διπλανών χωριών.

1925: Το Δημοτικό σχολείο καταργείται, καθώς ιδρύονται νέα στον Άγιο Κωνσταντίνο και στο Μέσα Λασίθι

1941-1944: Οι Γερμανοί διώχνουν τους μοναχούς που βοηθούν τους αντάρτες στη Μονή Βιδιανής και μετατρέπουν το μοναστήρι σε χώρο συγκέντρωσης αιχμαλώτων. Ο ηγούμενος Ερμόλαος Κασαπάκης φυλακίζεται δύο φορές.

Η δεκαήμερη γιγαντομαχία του Λασιθίου, σε συνδυασμό με τις άλλες επαναστάσεις στο νησί, υπήρξε προπομπός για την απελευθέρωση του νησιού. Η θηριωδία των Τούρκων ανάγκασε τις ουδέτερες δυνάμεις να απαιτήσουν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία να κηρύξει τη Κρήτη αυτόνομη. Μάλιστα, προς τιμή της συνεισφοράς της Μάχης του Λασιθίου στην απελευθέρωση, ο τότε Νομός Σητείας μετονομάστηκε σε Νομό Λασιθίου.