Η ΑΡΧΑΙΑ & ΝΕΑ

ΠΕΡΣΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

TOY A. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ

1. Η ΑΡΧΑΙΑ ΠΕΡΣΙΚΗ ΓΡΑΦΗ, Η ΣΦΗΝΟΕΙΔΗ ΓΡΑΦΗ

(CUNEIFORM SCRIPT)

Η σφηνοειδής γραφή υπολογίζεται ότι εφευρέθηκε από τους Σουμέριους στη Μεσοποταμία, όμως άγνωστο πότε. Κατόπιν  τη δέχθηκαν και την τροποποίησαν οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι   Ελαμίτες, οι  Πέρσες, οι Χιττίτες... Διατηρήθηκε μέχρι τον 1ον μ.Χ. αι. 

Η αποκρυπτογράφησή  της έγινε από τους Γκρότεφεντ (1802)   και   Ρώλινσον (1846). 

Είδη σφηνοειδούς γραφής είναι η γραφή Ουγγαρίτ (στις ακτές της Συρίας) με 22 συμφωνογράμματα και η της Περσέπολης με 36 συμφωνογράμματα.   Ξέπεσαν σε αχρησία τον 3ο - 5ο π.Χ. αι. 

Η σφηνοειδή γραφή ονομάστηκε έτσι,  δηλαδή σφηνοειδής, επειδή τα γράμματά της είναι ως οι σφήνες (καρφιά) και όχι γραμμές ή εικόνες πραγμάτων, όπως συμβαίνει στις άλλες  παλιές και κυρίως τις ιβδικές, όπου βλέπε περισσότερα.

Στη σφηνοειδή γραφή οι λέξεις γράφονται με τον ίδιο τρόπο (μηχανισμό)  που ισχύει και στις πολύ παλιές γραφές  (αιγυπτιακή ιερατική, γραμμική κ.α.). Απλώς εδώ τα γράμματα του αλφάβητου είναι σφήνες αντί εικόνες ή ιδεογράμματα όντων, όπως συμβαίνει στις άλλες (σημιτικές και αιγυπτιακές) γραφές, κάτι που δίδει και την εντύπωση ότι η σφηνοειδή γραφή είναι άσχετη με τις άλλες, ενώ δεν είναι.

Στη σφηνοειδή γραφή κανονικά υπάρχουν δυο μόνο διαφορετικές  γράμματα-σφήνες (και όχι π.χ. 24 που υπάρχουν στην ελληνική γραφή, η μια είναι ίσια και η άλλη διπλή (κάτι όπως  το <), που οι συνδυασμοί αυτών των δυο σφηνών δημιουργού-αποτελούν τα γράμματα του αλφάβητου της γραφής αυτής. Δηλαδή εδώ τα γράμματα είναι κάτι ως την ελληνική με τα ψηφία Α, Ι, Υ και τα δίψηφα γράμματα ΑΙ, ΕΙ, ΟΙ, ΟΥ, ΥΙ…

Δείγμα σφηνοειδούς γραφής

Οι αριθμοί στη σφηνοειδή γραφή

Εδώ μια σφήνα = ο αριθμός 1, 3  σφήνες = ο αριθμός 3 κ.τ.λ. Επίσης εδώ το  διπλό < =  ο αριθμός 10, τα <<< = τριάντα κ.τ.λ.

Η ΣΦΗΝΟΕΙΔΗ ΓΡΑΦΗ ΟΥΓΓΑΡΙΤ

UGARIT CUNEIFORM SCRIPT

Η σφηνοειδή γραφή ουγγαρίτ πήρε αυτό το όνομά, επειδή χρησιμοποιούνταν στην πόλη Ουγγαρίτ που βρισκόταν  στις βόρειες ακτές της Συρίας από τον 14 α. μέχρι το 12ο αι.  π.Χ.  Στη γραφή αυτή οι λέξεις γράφονται με τον ίδιο τρόπο (μηχανισμό) που συμβαίνει και σήμερα στις σημιτικές και αιγυπτιακές γραφές, απλώς εδώ τα γράμματα είναι σφήνες και όχι εικόνες ή ιδεογράμματα, όπως συμβαίνει στις άλλες γραφές. 

Στο αλφάβητο της  γραφής ουγγαρίτ υπήρχαν αρχικά 22 γράμματα, όπως και στη φοινικική, αλλά και παλιά αραβική γραφή και κατόπιν έφθασαν στα 30 , όπως στην νέα αραβική γραφή. Από τα γράμματα αυτά τρία μόνο είναι για τα φωνήεντα: α, ε ή ι, ου ή ο.

Υπενθυμίζουμε  επίσης ότι  στις  ως άνω γραφές:

Α) Οι λέξεις παρίστανται με τόσα γράμματα όσα μόνο τα σύμφωνα και τα μακρά φωνήεντα, (= τα συμπλέγματα αα, εε, αι, ου..), κάτι που  δεν ισχύει στην  αλφαβητική (σημερινή) ελληνική γραφή.

Β) Οι λέξεις γράφονται σε οριζόντιες γραμμές και από αριστερά προς δεξιά, καμιά φορά γίνεται και το αντίθετο.

2. Η ΝΕΑ ΠΕΡΣΙΚΗ ΓΡΑΦΗ (ARABIC PERSIAN SCRIPT)

Σήμερα, ύστερα από την επικράτηση του μουσουλμανισμού στη Μεσοποταμία,  οι Πέρσες γράφουν με τους χαρακτήρες του αραβικού αλφάβητου.  Στην  σημερινή περσική, όπως και στην αραβική γραφή:

1) Οι λέξεις γράφονται σε οριζόντιες στήλες από δεξιά προς τ’ αριστερά, δηλαδή αντίθετα από την ελληνική.

2) Η κάθε λέξη γράφεται με τόσα γράμματα όσα μόνο τα σύμφωνά, τα οποία μάλιστα προσκολλούνται μεταξύ τους, και τα μακρά φωνήεντα.

3) Εκτός από  γράμματα του αλφάβητου υπάρχουν και σημεία με τα οποία υποδεικνύονται τα βραχέα φωνήεντα, καθώς και τα διπλά σύμφωνα.

4) Οι γραπτές λέξεις διαβάζονται – γράφονται όπως υποδείχνει το αλφάβητο, κάπως ως γίνεται στην ελληνική γραφή και κάτι που δεν ισχύει στην αγγλική γραφή λόγω ιστορικής γραφής.

5) Οι λέξεις γράφονται  ως έχουν φωνητικά, πλην μερικών που γράφονται ως έχουν ορθογραφικά (προσαρμοσμένες όμως φωνητικά στην περσική γλώσσα) στις γλώσσες απ όπου κατάγονται.

6) Ο μαθητής χρειάζεται πολύ χρόνο εξοικείωσης, γιατί εδώ, εκτός του ότι δεν γράφονται τα βραχέα φωνήεντα,  το κάθε γράμμα του αλφάβητου δεν έχει στάνταρ (σταθερό) σχήμα, αλλά  τέσσερις παραλλαγές που πρέπει  ο μαθητής  να μάθει και να γράφει (ζωγραφίζει) και να ενώνει-διακρίνει.

Επειδή τα σύμφωνα στην γραφή αυτή προσκολλούνται μεταξύ τους,  τα γράμματα αυτά έχουν αποκτήσει τέσσερις παραλλαγές. Αυτή που έχουν όταν είναι αρκτικά (initial) στη λέξη, αυτή που έχουν μέσα στη λέξη (medial), αυτή που έχουν στο τέλος  (final) της λέξης και αυτή που έχουν όταν είναι μόνα (isolated) τους (βλέπε σε ειδικό πίνακα).

Στο περσικό, όπως και στο αραβικό αλφάβητο:

1) Υπάρχουν γράμματα μόνο για τα σύμφωνα και τα μακρά φωνήεντα. 

2) Από τα γράμματα των συμφώνων τρία (3) είναι για τα συμπλέγματα (συντομογραφικά) των συμφώνων: μπ(b), ντ(d), ντζ (j). Υπάρχουν και τα εξής ομόφωνα (παραλλαγές):

Ze, zal, zad, za, που προφέρονται ζ και αυτό που χρησιμοποιείται περισσότερο είναι το «ze».

se, sin, sad,  που προφέρονται σ και αυτό που χρησιμοποιείται περισσότερο είναι το «sin».

te, ta , που προφέρονται t,

kaf, qαφ, που προφέρονται κ

Με τα ομόφωνα αυτά γράμματα γίνεται διάκρισή είτε της χώρας καταγωγής μιας λέξης είτε η διάκρισή της από κάποια άλλη ομόηχη, κάτι ως γίνεται στη λατινική. Στην λατινική π.χ. οι ελληνικής καταγωγής λέξεις γράφονται με τα γράμματα PH, TH… και οι λατινικής καταγωγής με F, D…, πρβλ π.χ.:  alphabeta, thesis, Philadelphia & futura, furtuna… 

4) Δεν υπάρχουν κεφαλαία και μικρά γράμματα.

ΜΑΚΡΑ ΚΑΙ ΒΡΑΧΕΑ ΦΩΝΗΕΝΤΑ

Στις σημιτικές γραφές (Φοινικική, αραβική κ.τ.λ.) οι φθόγγοι φωνήεντα δεν γράφονται με αντίστοιχα γράμματα και κατόπιν, αν έχουμε επανάληψη ίδιου φωνήεντος, να επαναλαμβάνεται και η γραφή του ίδιου γράμματός, π.χ.: νε, νέες, δις, διί,…, όπως γίνεται στην ελληνική, αλλά εκεί υπάρχουν γράμματα με τα οποία σημειώνονται τα μακρά (διπλά) φωνήεντα και σημεία με τα οποία σημειώνονται τα βραχέα (μονά) φωνήεντα και οι συνδυασμοί τους.

Μακρά φωνήεντα λέγονται οι περιπτώσεις που έχουμε δυο: αα, ουου, ιι μετά από σύμφωνο, όπως π.χ. στις λέξεις: Ισ-αα-κ, Αβραάμ, διίσταμαι, νέες..

Βραχέα φωνήεντα λέγονται οι περιπτώσεις με ένα φωνήεν μετά από σύμφωνο: α, ου, ι, ε, ο, όπως π.χ. στις λέξεις: Αβραμόπουλος, ικανός..

Συνάμα εδώ υπάρχουν σημεία (τα εξής: «χάμζα, μάδα, κάσρα»…) με τα οποία υποδεικνύονται τα βραχέα (μονά) φωνήεντα: α, ε, ο, ου, ι  και τα οποία μπαίνουν πάνω ή κάτω από το σύμφωνο που έχει φωνήεν ή το άλιφ (το άλιφ είναι μια κάθετο γραμμή που μπαίνει στην αρχή της λέξης που αρχίζει από φωνήεν). Τα βραχέα φωνήεντα α, ε, ο, ου, ι και κάποιοι συνδυασμοί τους, όπως οι: εϊ, αϊ…  σημειώνονται με συνδυασμούς σημείων. Κάτι, όμως, που συνηθίζεται μόνο αν το κείμενο απευθύνεται σε αρχάριο μαθητή ή για ποίηση (και το Κοράνιο).

Σημειώνεται και ότι:

1)  Οι διαφορετικοί φθόγγοι δεν είναι 25, οι: α, ε, ου, ι, ο, κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ, μπ, γκ, ντ, τσ. Τζ, όπως λέγεται αλλά είκοσι ( 20), οι εξής:  α, ε, ο, ου, ι, τ, δ, θ, π, β, φ, κ, γ, χ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ.  

2) Σε όλες τις γλώσσες, αρχαίες και νέες, οι φθόγγοι σύμφωνα είναι επακριβώς δεκαπέντε, οι εξής: μ, ν, ρ, λ, σ, ζ, κ, γ, χ, τ, δ, θ, π, β, φ. Τα  b, d, g, z, j  είναι γράμματα για συμπλέγματα, κάτι όπως και τα κς(ξ), πς(ψ) που στην ελληνική προτιμήθηκε να γράφονται αναλυτικά με τα ανάλογα γράμματα, δηλαδή ΜΠ(μπ), ΝΤ(ντ), ΓΚ(γκ), ΤΣ(τσ), ΤΖ(τζ)   Η μόνη διαφορά από τα άλλα συμπλέγματα είναι ότι αυτά περιέχουν ένα από τα στιγμιαία γράμματα κ, π, τ, και γι αυτό φαίνονται ως φθόγγοι, ενώ δεν είναι. Στο λατινικό σύστημα γραφής και για λόγους ετυμολογίας, τα συμπλέγματα mp = b, nc = g, nt = d γράφονται και μονόψηφα και δίψηφα. Στη σύνθεση χρησιμοποιούνται τα mp, nt, nc:  in-perium > imperium, in-commodus, ιn-tendo ... . και στις άλλες περιπτώσεις τα b d g: bοba,  grammar,  dum .. Kάτι όπως στην ελληνική με τα κς, πς και τα ξ, ψ: εκ-στρατεία & ξηρά, ψάρι,… καθώς και τα γγ, γχ, γχ: συν-κάτοικος > συγκάτοικος, συνγενής > συγγενής, συνχαίρω > συγχαίρω 

Στην ελληνική γράφουμε και στις δυο περιπτώσεις αναλυτικά με τα: μπ, ντ, γκ, π.χ. μπόμπα,  συμπαθής..

3) Σε όλες τις γλώσσες, αρχαίες και νέες, οι φθόγγοι φωνήεντα είναι επακριβώς πέντε, οι εξής: α, ε, ο, ου, ι. Ωστόσο:

α) Στην ελληνική γλώσσα οι φθόγγοι φωνήεντα φαίνονται περισσότεροι, επειδή στην γραφή της από τη μια υπάρχουν τα ομόφωνα γράμματα για τα φωνήνετα: Ο & Ω, Η & Υ & Ι … και από την άλλη πολλά  από τα γράμματα των φωνηέντων γράφονται δίψηφα, πρβλ π.χ.: Ο + Υ = ΟΥ(ου), Ε+ Ι = ΕΙ(ει)….: ποίου = «πίu», λείπεις = «λίπις»…  Τα ομόφωνα γράμματα για τα φωνήεντα υπάρχουν στην ελληνική γραφή όχι γιατί παλιά είχαμε μακρά και βραχέα φωνήεντα ή πιο πολλούς φθόγγους φωνήεντα απ΄ό,τι έχουμε σήμερα, όπως λέγεται, αλλά για ετυμολογικούς λόγους και κυρίως για διάκριση των ομόφωνων λέξεων, πρβλ π.χ. : κρίνω, κριτής >  κριτικός (με –ι) & Κρήτη > Κρητικός (με η), λείπει & λύπη & λίπη, καλή & καλοί & καλεί…

β) Στις ινδικές, σημιτικές  και άλλες γλώσσες τα φωνήεντα φαίνονται διαφορετικά από ό,τι στην ελληνική και πιο πολλά από πέντε, επειδή στις γραφές τους υπάρχουν από τη μια γράμματα για τα μακρά φωνήεντα (για τις περιπτώσεις που έχουμε μετά από σύμφωνο  δυο αα, ιι, εε…, όπως στις λέξεις: Ισαάκ, πλέετε, διίσταμαι…, ) και από την άλλη γράμματα ή σημεία (αν έχουμε σημεία τα βάζουμε πάνω ή κάτω από τα σύμφωνα) για τα βραχέα φωνήεντα (για τις περιπτώσεις που έχουμε μετά από σύμφωνο ένα: α, ε, ο, ου, ι. όπως στις λέξεις: σαλήμ, καλός…).

Στη βυζαντινή μουσική και στους αλεξανδρινούς γραμματικούς,  γράμμα που έχει πάνω από αυτό την παύλα (το σημάδι -) σημαίνει, είναι ένδειξη ότι το γράμμα αυτό έχει μακρά προφορά και γράμμα που έχει την βραχεία (το σημάδι υ) σημαίνει βραχεία προφορά.

γ) Στις σημιτικές και αιγυπτιακές γραφές τα γράμματα «alef, ayin, yiod» χωρίς σημάδι παραστούν μακρό φωνήεν, δυο: αα, ουου, ιι. Τα ίδια γράμματα με ανάλογο ενδεικτικό σημάδι παριστούν και βραχύ φωνήεν, ένα: α, ου, ι. Κάτι για το οποίο είναι η αιτία που τα γράμματα αυτά λέγονται και μακρά και δίχρονα φωνήεντα. Και αφού στις σημιτικές γραφές τα γράμματα «alef, ayin, yiod» παριστούν πότε δυο αα, ουου, ιι και πότε ένα α, ου, ι, επομένως  είναι άσχετα με τα ελληνικά: άλφα(α), ιώτα(ι), όμικρον ύψιλον (ου), αφού τα ελληνικά παριστούν πάντα ένα:  α, ι, ου

4) Επειδή η παραγωγή, αλλά και η κλίση των λέξεων στις σημιτικές και αιγυπτιακές γλώσσες δεν γίνεται με την πρόσθεση και εναλλαγή φωνηέντων  (πρβλ π.χ. Αβραάμ, Ισαάκ, Μωχάμεθ = Μωάμεθ,  Ιοχάναν = Ιωάννης ...), ενώ στην ελληνική γίνεται το αντίθετο (πρβλ π.χ. γελ-άω, γελ-άει, γελ-ούμε… ήλ-ιος, ήλ-ιου, ήλ-ιοι.. ), γι αυτό και στις σημιτικές και αιγυπτιακές γλώσσες οι λέξεις  αποτελούνται από πολλά σύμφωνα και λίγα φωνήεντα και ω εκ τούτου  η γραφή τους στηρίζεται στα σύμφωνα ή και να μη γραφτούν τα φωνήεντα των λέξεων στη γραφή εννοούνται από πείρας, κάτι ως γίνεται με την παράλειψη του τονικού σημαδιού στην ελληνική, όταν γράφουμε με κεφαλαία γράμματα.

5) Στις σημιτικές και αιγυπτιακές γραφές οι φθόγγοι σύμφωνα και τα γράμματα τους είναι εύκολη υπόθεση ή είναι κάτι ως στην ελληνική. Αντίθετα για τα φωνήεντα γίνεται χαμός. Σε κανένα βιβλίο δεν πρόκειται να βρεις πόσα ακριβώς είναι αυτά και πως ακριβώς προφέρονται ή παρίστανται στην γραφή, αν και οι φθόγγοι φωνήεντα είναι μόλις 5. Στην ελληνική γραφή, όταν έχουμε ένα φθόγγο φωνήεν, γράφουμε μια φορά το ανάλογο γράμμα του, π.χ. Α. Όταν έχουμε δυο φορές τον ίδιο φθόγγο φωνήεν, γράφουμε το ίδιο γράμμα δυο φορές, π.χ. ΑΑ.  Όταν έχουμε τονιζόμενο φωνήεν απλώς βάζουμε πάνω από το γράμμα του το τονικό σημάδι, π.χ. Αβραάμ ή ΑΒΡΑΑ’Μ. Στις άλλες γραφές δεν γίνεται το ίδιο πράγμα. Εκεί υπάρχουν γράμματα για τα μακρά φωνήεντα (για τις περιπτώσεις που έχουμε μετά από σύμφωνο  δυο αα, ιι, εε…, όπως στις λέξεις: Ισαάκ, πλέετε, διίσταμαι…) και σημάδια για τα βραχέα (για τις περιπτώσεις που έχουμε ένα φωνήεν μετά από σύμφωνο, άτονο ή τονισμένο: ά, α, ε, έ, ού,  ου, ι, ί, ο, ό) που μπαίνουν πάνω ή κάτω ή μέσα στα σύμφωνα.

(Περισσότερα βλέπε στον Αραβική γραφή